Το δαιμόνιο του Σωκράτη
Ένα «παραψυχολογικό» φαινόμενο στην Αρχαία Ελλάδα
«… αντιλαμβάνομαι μέσα μου κάτι σαν σημείον θείον και υπερφυσικόν…
Τούτο δε, το οποίον ήρχισεν από την παιδικήν μου ηλικίαν, είναι έν είδος φωνής,
η οποία ομιλεί και πάντοτε μεν με αποτρέπει, από τούτο το οποίον μέλλω να πράξω, ουδέποτε δε με προτρέπει …»
Πλάτωνος Απολογία του Σωκράτους 31cd
Το «δαιμόνιο» του Σωκράτη είναι το θέμα που θα μας απασχολήσει σε αυτό το άρθρο. Ένα αίνιγμα της αρχαιότητας, που συνυφαίνεται μαζί με την φιλοσοφία στη ζωή αυτού του παράξενου ανθρώπου, ο οποίος άσκησε τεράστια επίδραση στη φιλοσοφική σκέψη.
Η ζωή του Σωκράτη είναι λίγο πολύ γνωστή σε όλους μας όσο και ο τραγικός θάνατός του. Δεν απομακρύνθηκε ποτέ από την Αθήνα. Δεν θέλησε να απομακρυνθεί ούτε από τη φιλοσοφία και να αρνηθεί τα όσα δίδαξε. Έτσι ήπιε ήρεμα το κώνειο συζητώντας τις τελευταίες ώρες της ζωής του μαζί με τους μαθητές του για τη φύση και τον προορισμό της ανθρώπινης ψυχής στην πορεία της μετά το θάνατο. Με το θάνατό του επιβεβαίωσε τη φιλοσοφία του και φόρεσε το στεφάνι του μάρτυρα της «ελεύθερης σκέψης» (1).
Τι ήταν όμως το δαιμόνιο του Σωκράτη; Πώς μπορούμε να το προσεγγίσουμε; Και πώς συμβιβαζόταν η επίδρασή του στον Σωκράτη, αφού όπως είναι γνωστό ο φιλόσοφός μας ήταν και ένας δάσκαλος της διαλεκτικής και έψαχνε την αλήθεια με λογική, όπως αναφέρει ο Πλούταρχος στο πασίγνωστο βιβλίο του περί του Σωκράτους Δαιμονίου;
Πάμπολλες είναι οι αναφορές στο δαιμόνιο του Σωκράτη. Ήδη έχουμε βάλει κάτω από τον τίτλο του άρθρου ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από την Απολογία του Σωκράτους του Πλάτωνα. Απολογία ως γνωστόν έγραψε και ο Ξενοφώντας, ο οποίος αναφέρει επίσης το δαιμόνιο. Μάλιστα ενώ γενικά επικρατεί στους διάφορους συγγραφείς η πιο παραδεκτή αντίληψη ότι το Δαιμόνιο «απέτρεπε» το Σωκράτη από το να προβεί σε κάποια ενέργεια, κατά τον Ξενοφώντα, και τον προέτρεπε. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην Απολογία του -επίσης κατά τον Ξενοφώντα- ο Σωκράτης εμφανίζεται να λέει στους δικαστές «εξαγγείλας εις πολλούς εκ των φίλων μου τας συμβουλάς του θεού, ουδέποτε απεδείχθην ψευδόμενος» (Ξενοφώντος Απολογία Σωκράτους ΙΙ,13).
Έτσι υπήρχε λοιπόν ένα πρόβλημα αρκετά έντονο για τους αρνητές ή επικριτές του δαιμονίου του Σωκράτη. Από τη μία το κατέκριναν από την άλλη όμως δεν είχε αποδειχθεί ποτέ ότι έλεγε ψέματα. Ο Πλούταρχος μάλιστα αναφέρει την περίπτωση μιας μάχης στην Πάρνηθα: μια ομάδα ιππέων σκοτώθηκαν, γιατί δεν ακολούθησαν το δρόμο που τους οδηγούσε ο Σωκράτης. Το δαιμόνιο τον απέτρεπε να πάει από το δρόμο όπου φαίνεται ότι τους περίμεναν οι εχθροί. Όσοι δεν τον άκουσαν πήγαν από αυτόν το δρόμο και σκοτώθηκαν. Τότε, σημειώνει ο Πλούταρχος, έγινε πολύς θόρυβος στην Αθήνα για το δαιμόνιο του Σωκράτη. Επίσης ο Σωκράτης είχε προαναγγείλει τη μεγάλη καταστροφή των Αθηναίων στη Σικελία. Εδώ παρεμπιπτόντως να σημειώσουμε την υποκρισία που επικρατεί και στην «ορθολογιστική» εποχή μας. Όλοι κατακρίνουν, και δήθεν απορρίπτουν, τη δυνατότητα πρόγνωσης του μέλλοντος, αλλά ταυτόχρονα βλέπουμε συνεχώς διαφημίσεις για αστρολογία, μέντιουμ και πολλά άλλα που δείχνουν ότι ο πολύς κόσμος ασχολείται, άσχετα με τις επικρίσεις οι οποίες συνυπάρχουν με … τις διαφημίσεις.
Όμως ας επανέλθουμε στις αναφορές για το θέμα μας. Ο Ξενοφώντας εμφανίζει το δαιμόνιο του Σωκράτη ως έναν τρόπο μαντικής, με τον οποίο ήταν προικισμένος ο γέρο σειληνός φιλόσοφος. Το χάρισμα αυτό του το έδωσαν οι θεοί και -κατά τον Ξενοφώντα- πρέπει να το παραδεχθεί όποιος παραδέχεται και άλλους τρόπους μαντικής.
Όμως δεν αναφέρονται μόνο ο Ξενοφών και ο Πλούταρχος στο δαιμόνιο του Σωκράτη. Πάρα πολλές φορές αναφέρεται σ’ αυτό και ο θείος φιλόσοφος Πλάτωνας. Σαν άμεσος μαθητής του Σωκράτη δίνει αρκετές πληροφορίες για το θέμα από «πρώτο χέρι» όπως θα λέγαμε σήμερα. Μερικές είναι απλές αναφορές στο δαιμόνιο, το οποίο, ως συνήθως, δεν αφήνει το Σωκράτη να κάνει κάτι όπως: στον Ευθύδημο (272 Ε). Παρόμοια στον Φαίδρο (242 Β). Στο Θεαίτητο (151 Α) το δαιμόνιο εμφανίζεται σαν θεία φωνή που αποτρέπει το Σωκράτη σε κάποιες συναναστροφές. Στην Πολιτεία (βιβλίο ΣΤ 496c) ο Σωκράτης εμφανίζεται να λέει ότι το φαινόμενο που εμφανίζεται σ’ αυτόν δεν έχει τύχει σε κανέναν άλλο.Added (2011-12-30, 1:00 AM)
---------------------------------------------
Όμως και στον Κρατύλο ασχολείται ο Πλάτωνας προσπαθώντας να δώσει την ετυμολογία της λέξης δαίμων. Θεωρεί ότι έχει σχέση με τη γνώση, τη σοφία και τη φρόνηση. Έτσι λέει ότι οι άνθρωποι του «χρυσού γένους», του Ησίοδου, ονομάζονται από τον ποιητή δαίμονες -πνεύματα αγνά- γιατί ήταν συνετοί και σοφοί (δαήμονες).
Εδώ να σημειώσουμε ότι για την προσέγγιση του φαινόμενου του δαιμόνιου του Σωκράτη έχει σημασία και η εννοιολογική προσέγγιση της λέξης. Στην αρχαία εποχή η λέξη δαίμων και δαιμόνιο δεν είχε τη σημερινή σημασία. Περισσότερο χαρακτήριζε ένα πνεύμα της φύσης, μια οντότητα μεταξύ θεών και ανθρώπων. Πολλές φορές σήμαινε ένα προστατευτικό πνεύμα. Στον Μύθο του Ηρός στο δέκατο κεφάλαιο της Πολιτείας, ο Πλάτωνας εμφανίζει τις ανθρώπινες ψυχές να διαλέγουν το «δαίμονα», ο οποίος θα τις συνοδεύει στην επόμενη ζωή τους. Σήμερα θα λέγαμε το «φύλακα άγγελό» τους, μια και αυτό το ον θα συνοδεύει την κάθε ψυχή στην ενσάρκωσή της.
Με την επικράτηση του χριστιανισμού η λέξη δαίμων και δαιμόνιο αποκτούν τη σημερινή σημασία που είναι φορτισμένη αρνητικά. Αυτό έγινε, επειδή οι θεοί των αρχαίων, και γενικότερα όλα τα αόρατα όντα ανώτερα και κατώτερα στα οποία αναφέρονταν, θεωρήθηκαν κακοί και κακά. Όμως δεν υπάρχει καμία αναφορά που να δείχνει ότι ήταν έτσι. Θα είμαστε πιο κοντά στην αλήθεια αν διακρίναμε ότι για τους αρχαίους το καλό και το κακό συνυπάρχουν και πιο πολύ έγκειται στον άνθρωπο να διαλέξει το καλό παρά το ότι για τα λάθη του ευθύνονται κακοποιοί δαίμονες. Πολύ περισσότερο μάλιστα στην περίπτωση του Σωκράτη όπου έχουμε έναν φιλόσοφο μεγάλου ύψους, με τεράστια διαλεκτική ικανότητα και παράδειγμα τρόπου ζωής και θανάτου. Κάτι άλλο λοιπόν συνέβαινε με το δαιμόνιο του Σωκράτη. Θα προσπαθήσουμε να το εξετάσουμε με βάση αυτά που γράφει ο Πλούταρχος στο βιβλίο που έχουμε ήδη αναφέρει, το «Περί Σωκράτους Δαιμονίου». Και μάλιστα έχοντας υπόψη ότι η τοποθέτηση του Πλούταρχου βρίσκεται πολύ κοντά στην εσωτερική άποψη της διαχρονικής εσωτερικής φιλοσοφίας (εσωτερισμού).
«Τι πρέπει να παραδεχθώμεν, φίλτατέ μου, περί του δαιμονίου του Σωκράτους; Πρόκειται περί ψεύδους ή τι πρέπει να υποθέσωμεν; Διότι εκ των περί Πυθαγόρου λεγομένων περί μαντικών δυνάμεων, ουδέν μου εφάνη τόσο μέγα και θείον, (όσον τα περί Σωκράτην). Διότι απαράλλακτα όπως ο Όμηρος έχει ποιήσει την Αθηνάν, παρισταμένην παρά τον Οδυσσέα κατά τας παντοειδείς δυσκόλους περιστάσεις του βίου του, κατά τον αυτόν τρόπον φαίνεται ότι το δαιμόνιον επισυνήψεν εις τον Σωκράτην, εξ αρχής του βίου του, ως προηγεμόνα της οδού του βίου του, κάποιαν οπτασίαν, «η οποία μόνη προπορευομένη ρίπτει φως» επί των αδήλων πραγμάτων και καθ’ ας περιστάσεις η ανθρώπινη φρόνησις δεν είναι επαρκής, ώστε δια του συλλογισμού να αποφανθή».
Με αυτό το απόσπασμα αρχίζουν σε αυτό το έργο του Πλουτάρχου οι συζητητές τον διάλογο προκειμένου να συμπεράνουν τι ήταν το δαιμόνιο του Σωκράτη. Ένας από τους συνομιλητές προσπαθεί να το τοποθετήσει στα μαντικά «σημεία» τα οποία δέχονταν οι αρχαίοι. Έτσι λέει ότι πρέπει να ήταν ή πταρμός ή «κληδών». Ο πταρμός ανάλογα με τον τρόπο και το χρόνο που γινόταν είχε κάποια σημασία για τους αρχαίους. Αυτό επέζησε μέχρι τις μέρες μας και στον απλό λαό κι έτσι όταν κάποιος πταρνίζεται του λένε ότι κάποιοι θα τον συζητούν. Ακόμα οι διάφορες «γητιές» που γίνονται για το «κακό μάτι» όταν συνοδεύονται από πταρμό θεωρείται ότι «πιάνουν». Στον Όμηρο (Οδύσσεια Ρ 545-550) διαβάζουμε:
Έτσι είπε κι ο Τηλέμαχος φταρνίστηκε με κρότο, που όλο το σπίτι αντήχησε.
Γέλασε η Πηνελόπη κι έτσι είπε ευτύς στον Εύμαιο με πεταχτά της λόγια «τρέχα, τον ξένο φώναξε και φερ’ τονε μπροστά μου.
Δεν είδες πώς φταρνίστηκε στα λόγια που είπα ο γιός μου;
Δοιλεί πώς χάρος άσφαλτος θα λάχει στους μνηστήρες!
Οι κληδόνες ήταν πάλι ήχοι, λέξεις, φωνές ή φράσεις που θεωρούνταν σαν οιωνοί-προμηνύματα.* Όμως δεν γίνεται δεκτό ότι ο Σωκράτης θα καθοδηγούνταν από ένα τέτοιο κατώτερο είδος μαντείας. Γίνεται μια σκιαγράφηση του χαρακτήρα του από έναν από τους συζητητές: Είχε βεβαιότητα και άκαμπτη δύναμη που πήγαζαν από μια πολλή δυνατή κρίση, παρέμεινε πτωχός με τη θέλησή του σ’ όλη του τη ζωή, δεν απομακρύνθηκε από τη φιλοσοφία παρά τα όσα εμπόδια και όταν έφθασε η στιγμή του τέλους, ενώ μπορούσε να διαφύγει δεν το έκανε. Έτσι δεν μπορεί ένας τέτοιος άνθρωπος να αλλάζει τη γνώμη του από «κληδόνες και πταρμούς».
Added (2011-12-30, 1:01 AM)
---------------------------------------------
Έτσι οι συζητητές του Πλουτάρχου προσπαθούν να βρουν κάποια άλλη λύση. Με τέχνη ο Πλούταρχος βάζει έναν πυθαγόρειο, το Θεάνορα, μέσα στο διάλογο. Είχε πάει στη Θήβα -όπου γίνεται η συζήτηση για το δαιμόνιο του Σωκράτη- για να αποδώσει τις νεκρικές τελετές που άρμοζαν σε έναν άλλο πυθαγόρειο -το Λύσι- ο οποίος είχε πεθάνει εκεί. Ο συγγραφέας τον εμφανίζει να επικοινωνεί με το «δαιμόνιο» του Λύσιδος. Φαίνεται ότι οι Πυθαγόρειοι είχαν αρκετές γνώσεις των αόρατων κόσμων. Αποκαλύπτει ο Πλούταρχος ότι μπορούσαν να επικοινωνήσουν με την «ψυχή» ενός συντρόφου τους που είχε πεθάνει μέσω των ονείρων. Ο Πυθαγόρειος λοιπόν κάνει μια ανάπτυξη και τονίζει τα χαρακτηριστικά ενός ανθρώπου, ο οποίος επικοινωνεί με τις λεπτές διαστάσεις. Είναι αυτός, ο οποίος αντιμετωπίζει όλα αυτά που τραβούν την ψυχή προς όλες τις κατευθύνσεις (εδώ κι εκεί), έχει αυτοέλεγχο, ο νους του είναι καθαρός και απαθής και έτσι έχει τη δυνατότητα να ακούει κάποιες άλλες «φωνές» εκτός από αυτές του θορύβου της καθημερινής ζωής. Ο Σωκράτης εμφανίζεται σαν ένας από αυτούς. Μάλιστα τονίζεται ότι «μόλις ανεμίγνυεν εαυτόν με το σώμα προς συμμετοχήν των αναγκαιούντων δια την διατήρησιν του εν τη ζωή, ήτο εξαίρετος δέκτης των θείων ενδείξεων …»
Ακόμη αναφέρεται ότι ο Σωκράτης, όταν κάποιοι ισχυρίζονταν κάτι σχετικά με οράματα, δεν έδινε μεγάλη σημασία. Όταν όμως κάποιος έλεγε ότι άκουσε κάποια «φωνή», τότε τον άκουε προσεκτικά και προσπαθούσε να μάθει όσο το δυνατόν περισσότερα. Φαίνεται ότι διέκρινε την ομοιότητα με τη δική του περίπτωση. Πρωταγωνιστικό ρόλο στη συζήτηση αναλαμβάνει ο Σιμμίας ο οποίος είχε ζήσει αρκετά χρόνια δίπλα στον Σωκράτη και είχε ακούσει πολλές διδασκαλίες απ’ αυτόν.
Μπορούμε να χωρίσουμε το υπόλοιπο του διαλόγου σε δύο μέρη. Στο ένα θίγεται το θέμα της ύπαρξης των αόρατων οντοτήτων, οι οποίες επικοινωνούν με τον άνθρωπο με μια λάμψη του νου ή με σύμβολα. Αλλά αυτές οι άηχες «νοητικές φωνές» δεν βρίσκουν απήχηση σε όλους τους ανθρώπους, αλλά μόνο σε όσους έχουν «το ήθος αθόρυβον και ήσυχον την ψυχήν». Αυτούς τους ανθρώπους αποκαλούμε άγιους ή θείους.
Στο δεύτερο μέρος αναφέρεται ο μύθος του Τιμάρχου του Χαιρωνέως, ο οποίος πέρασε μέσω του μαντείου Τροφωνίου «στον άλλο κόσμο» και επέστρεψε. Διηγήθηκε δε όλα όσα είδε. Αυτός ο μύθος παρόμοιος με αυτούς που έχει τοποθετήσει ο Πλάτωνας στο Γοργία, στο Φαίδωνα και στο μύθο του Ηρός, που εκθέτει στο τελευταίο κεφάλαιο της Πολιτείας, περιέχει πολλές γνώσεις σχετικά με τους αόρατους κόσμους. Αλλά περιέχει και σημαντικές διδασκαλίες και γνώσεις για τα αόρατα σώματα του ανθρώπου. Έτσι μεταξύ άλλων ο Τίμαρχος εμφανίζεται να λέει ότι το ανώτερο μέρος του ανθρώπου βρίσκεται έξω και πάνω από τον άνθρωπο. Λίγοι κατορθώνουν να επικοινωνούν με αυτό. Όσοι επικοινωνούν σωστά το αποκαλούν δαίμονα. Είναι δε αυτό το μέρος που καθορίζει την τύχη των ψυχών των ανθρώπων. Έτσι ακολουθώντας το παράδειγμα του Πλάτωνα ο Πλούταρχος τοποθετεί στο κατάλληλο σημείο ένα μύθο για να δώσει λύση στο θέμα (2).
Θα προσπαθήσουμε τώρα να προσεγγίσουμε το θέμα του δαιμονίου του Σωκράτη με βάση τον εσωτερισμό.
Σύμφωνα με τις διδασκαλίες του παγκόσμιου εσωτερισμού ο κόσμος μας αποτελείται από τα λεγόμενα τέσσερα στοιχεία: γη, νερό, αέρα και φωτιά (3). Κάθε ένα από αυτά αποτελεί μια σφαίρα και έτσι μπορούμε να πούμε ότι ο κόσμος μας αποτελείται από τέσσερις σφαίρες γης - νερού - αέρα - φωτιάς που διασταυρώνονται. Ανάπτυξη αυτής της γνώσης συναντάμε στον Τίμαιο του Πλάτωνα. Το σημαντικό για το θέμα μας είναι ότι σε αυτήν τη θεώρηση του κόσμου για κάθε σφαίρα ή επίπεδο της φύσης υπάρχουν και οι αντίστοιχοι κάτοικοι. Πρόκειται για τα λεγόμενα πνεύματα της φύσης ή στοιχειακά (4). Δεν αποκλείεται λοιπόν ένα τέτοιο ον να ήταν το δαιμόνιο του Σωκράτη. Η επαφή ανάμεσα στα επίπεδα και τους κατοίκους τους σε γενικές γραμμές είναι αδύνατη, αλλά δεν αποκλείεται εντελώς. Φαίνεται ότι ο Σωκράτης, πιθανόν λόγω κάποιας σπάνιας ευαισθησίας, μπορούσε να έχει επαφή με κάποιο τέτοιο ον των αόρατων κόσμων και μπορούσε να αποκωδικοποιήσει τα μηνύματα που του έστελνε. Ο κόσμος μας λοιπόν δεν κατοικείται μόνο από τα γνωστά βασίλεια της φύσης που μας μαθαίνει η κατεστημένη παιδεία και επικοινωνούμε με τις αισθήσεις. Υπάρχουν και άλλα αόρατα όντα -ανώτερα και κατώτερα- τα οποία αναφέρονται σε όλες τις χώρες του κόσμου με διάφορα ονόματα: νάνοι, νεράιδες, νύμφες, δέβα, κάμι, ξωτικά κ.α. (5) Πίσω από αυτά τα γενικά ονόματα κρύβονται αλήθειες για όσους ενδιαφέρονται να ψάξουν.
Ας έλθουμε τώρα στον άνθρωπο. Και ο άνθρωπος ως ον αποτελείται από τα τέσσερα στοιχεία, τα οποία συνθέτουν μια τετραπλή προσωπικότητα. Και πιο πάνω από αυτήν υπάρχει το Εγώ το οποίο είναι τριπλό και ενιαίο ταυτόχρονα (6). Το Άτμα των Ινδών, το Ατμού των Αιγυπτίων, το Άτομο των Αρχαίων Ελλήνων. Αυτή είναι μια δυική προσέγγιση. Εγώ και προσωπικότητα, ανώτερος και κατώτερος άνθρωπος. Γενικά ο άνθρωπος λειτουργεί με τη συνείδηση της τετράδας, που την εκπροσωπεί ο νους και εκφράζεται με το φυσικό εγκέφαλο. Όμως υπάρχει και η «φωνή» του Εγώ την οποία πολύ λίγοι άνθρωποι μπορούν να ακούσουν. Πρόκειται γι’ αυτούς που μέσω της απάρνησης των εγκοσμίων και της ανάπτυξης της ανιδιοτελούς συνείδησης μπόρεσαν να ανυψωθούν πιο πάνω από τον κοινό άνθρωπο. Παράλληλα βάδισαν ένα δρόμο άσκησης του εαυτού τους και προσφοράς στο σύνολο. Σ’ αυτούς τους ανθρώπους αρχίζουν σιγά σιγά να αναπτύσσονται ανώτερες αισθήσεις, οι οποίες συλλαμβάνουν μηνύματα από λεπτότερες σφαίρες και την ίδια τη φωνή του Εγώ της ανώτερης πνευματικής συνείδησης. Ο νους τους λειτουργεί σαν δέκτης και αισθάνονται σαν να «ακούν φωνές» που τους μεταδίδουν κάτι. Μια τέτοια περίπτωση φαίνεται ότι πιθανόν να ήταν ο Σωκράτης. Αυτά που διαβάσαμε στην αρχή του άρθρου συνηγορούν σ’ αυτό. Ας προσθέσουμε εδώ και την περίπτωση των μαντείων όπου οι Πυθίες έπρεπε να είναι αγνές και να μπορούν να ανυψώσουν τη συνείδησή τους σε ψηλότερες σφαίρες.
Το «δαιμόνιό» του δηλαδή δεν αποκλείεται να ήταν τίποτε άλλο από το ίδιο το ανώτερο Εγώ του με το οποίο κατόρθωνε να έρθει σε μια μορφή επαφής.
Τέλος να σημειώσουμε ότι σήμερα στην ιατρική γίνεται δεκτό ότι κάποιοι άνθρωποι αισθάνονται σαν να «ακούν φωνές» και πρόκειται για παθολογικές καταστάσεις. Αυτοί οι άνθρωποι, για κάποιους λόγους και μια ιδιαίτερη ανεξέλεγκτη ευαισθησία -χρήση ναρκωτικών, μέθη, ψυχικές αρρώστιες- έχουν επαφή με τους αόρατους κόσμους συνήθως με τους κατώτερους, γιατί γενικά οι κόσμοι χωρίζονται σε κατώτερα και ανώτερα επίπεδα. Αυτού του είδους η επαφή είναι ανεξέλεγκτη και συνήθως προκαλεί προβλήματα σε όσους εμφανίζεται. Αυτό είναι ένα φαινόμενο, το οποίο σήμερα το αντιμετωπίζει η ψυχιατρική. Στο μεσαίωνα όποιους παρουσίαζαν κάτι τέτοιο τους έκαιγαν. Στην περίπτωση του Σωκράτη συνέβαινε μεν κάτι ανάλογο, αλλά δεν του δημιουργούσε πρόβλημα. Σίγουρα δεν θα ήταν μια παθολογική κατάσταση. Εδώ ας θυμηθούμε και τους διάφορους προφήτες της Βίβλου και τους «αγίους» διαφόρων θρησκειών, οι οποίοι με τον ένα ή τον άλλο τρόπο άκουσαν τη φωνή του Θεού τους και δεν καταδικάστηκαν, αλλά αγιοποιήθηκαν.
Με αυτά τα λίγα πράγματα θίξαμε απλώς το θέμα του δαιμονίου του Σωκράτη. Ο αναγνώστης που ενδιαφέρεται θα ψάξει και θα βρει πολλά και ενδιαφέροντα σχετικά με αυτό. Αλλά την καλύτερη εξήγηση την έδωσε ο ίδιος ο Σωκράτης. Γιατί με τη ζωή και το παράδειγμά του δεν μας αφήνει να έχουμε προκαταλήψεις ως προς το «παραψυχολογικό φαινόμενο» που τον συνόδευε σ’ όλη του τη ζωή. Σίγουρα ήταν ένα ανώτερο πνεύμα ή η ίδια η φωνή του ανώτερου Εγώ του. Και ο ίδιος ήταν ένας μεγάλος φιλόσοφος και ένας μάρτυρας της ελεύθερης σκέψης με παγκόσμια αναγνώριση.
Added (2012-01-01, 10:02 PM)
---------------------------------------------
ΣΩΚΡΑΤΗΣ ΜΕΝΕΞΕΝΟΣ
Μενέξενος ή Επιτάφιος - Ηθικός
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Ο Μενέξενος! Από πού έρχεσαι; Από την αγορά;
ΜΕΝΕΞΕΝΟΣ
Από την αγορά, Σωκράτη, και βασικά από το βουλευτήριο.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Τι σχέση έχεις εσύ, προ πάντων εσύ, με το βουλευτήριο; Ή προφανώς νομίζεις ότι έφθασες στο τέλος της εκπαίδευσης και της φιλοσοφικής μελέτης και θεωρώντας τον εαυτό σου αρκετά έτοιμο, σκέπτεσαι πια να στραφείς προς τα σοβαρότερα πράγματα; Θαυμαστέ άνθρωπε, επιχειρείς με την τόση σου νεότητα να κυβερνήσεις εμάς τους μεγαλύτερους, για να μην παύσει το σπίτι σας να αναδεικνύει πάντα ένας άρχοντά μας;
ΜΕΝΕΞΕΝΟΣ
Βέβαια, Σωκράτη, αν μου επιτρέπεις και αν με συμβουλεύεις να λάβω κάποια αρχή, θα το επιδιώξω πρόθυμα. Αλλιώς δεν θα το κάνω. Η τωρινή μου όμως επίσκεψη στο βουλευτήριο έγινε, γιατί πληροφορήθηκα, ότι η βουλή πρόκειται να εκλέξει τον ρήτορα που θα εκφωνήσει τον επιτάφιο λόγο. Ξέρεις βέβαια, ότι πρόκειται να κάνουν ταφές.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Ασφαλώς το ξέρω. Αλλά ποιον εξέλεξαν;
ΜΕΝΕΞΕΝΟΣ
Κανέναν. Το ανέβαλαν γι’ αύριο. Νομίζω όμως, ότι θα εκλεγεί ο Αρχίνος ή ο Δίων.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Λοιπόν, Μενέξενε, φαίνεται, ότι από πολλές απόψεις είναι ωραίο πράγμα να πεθαίνει κανείς στον πόλεμο. Ενταφιάζεται με τιμή και μεγαλοπρέπεια, έστω και αν πεθάνει φτωχός, και εγκωμιάζεται ανεξάρτητα πάλι από το αν μπορεί να είναι φτωχός. Και τιποτένιος αν είναι, επαινείται από σοφούς άνδρες, οι οποίοι δεν κάνουν πρόχειρο εγκώμιο, αλλά έχουν από πολύ χρόνο προετοιμάσει τους λόγους τους και τόσο θαυμάσια επαινούν, ώστε μαγεύουν τις ψυχές μας, όταν περιγράφουν με ένα υπέροχο λεκτικό στολισμό όσες αρετές έχει και όσες δεν έχει ο καθένας. Και την πόλη εγκωμιάζουν με όλους τους τρόπους και τους πεσόντες στον πόλεμο και όλους τους προγόνους μας τους πριν, ακόμη και εμάς, όσους βρισκόμαστε στη ζωή, μας επαινούν. Σε εμένα προσωπικά, Μενέξενε, οι έπαινοι των ανθρώπων αυτών προκαλούν διάθεση μεγάλης γενναιοψυχίας και κάθε φορά μένω ακίνητος στο άκουσμα και τη μαγεία των λόγων με την εντύπωση, ότι αμέσως εκείνη τη στιγμή έχω γίνει ψηλότερος, ευγενέστερος και ωραιότερος. Και έρχονται πάντοτε μαζί μου ξένοι, πράγμα συνηθισμένο για μένα, και ακούν και αυτοί, απέναντι των οποίων εγώ αμέσως παίρνω αγερωχότερο ύφος. Γιατί κι εκείνοι ανάλογα επηρεάζονται στην εκτίμησή τους προς εμένα και προς την πόλη. Την βρίσκουν δηλαδή θαυμαστότερη από ό,τι την νόμιζαν πριν, γιατί πείθονται από τον ρήτορα για το μεγαλείο της. Και αυτή η έπαρσή μου διαρκεί περισσότερο από 3 ημέρες. Τόσο έντονα εισδύει στην ακοή μου ο λόγος και η απαγγελία από το στόμα του ομιλητού, ώστε μόλις την τέταρτη ή την πέμπτη ημέρα αναγνωρίζω τον εαυτό μου και αντιλαμβάνομαι σε ποιο μέρος της γης βρίσκομαι, ενώ μέχρι τότε έχω σχεδόν την αίσθηση ότι κατοικώ στα νησιά των μακάρων. Τόσο δεινούς ρήτορες έχουμε εμείς.
ΜΕΝΕΞΕΝΟΣ
Εσύ Σωκράτη, πάντα ειρωνεύεσαι τους ρήτορες. Εν τούτοις, όποιος εκλεγεί τώρα θα βρεθεί, νομίζω, σε δύσκολη θέση. Γιατί η απόφαση έχει ληφθεί ξαφνικά, ώστε θα αναγκασθεί ο ρήτορας να μιλήσει κάπως αυτοσχέδια.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Από πού το συμπεραίνεις αυτό, αγαπητέ μου; Έχει ο καθένας τους έτοιμους λόγους, και εξάλλου δεν είναι δύσκολο να αυτοσχεδιάζει κανείς τέτοια θέματα μάλιστα. Βέβαια, αν έπρεπε ο ρήτορας να επαινέσει Αθηναίους σε ακροατήριο Πελοποννησίων ή Πελοποννήσιους σε Αθηναίων, θα χρειαζόταν να είναι ικανός ρήτορας, για να πείσει και για να πετύχει. Όταν όμως μιλάει κανείς έχοντας ακροατές αυτούς ακριβώς τους οποίους και εγκωμιάζει, δεν είναι καθόλου δύσκολο να κάνει εντύπωση καλού ρήτορα.
ΜΕΝΕΞΕΝΟΣ
Δεν το νομίζεις αυτό δύσκολο, Σωκράτη;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Όχι μα το Δία.
quot;margin: 0.0px 0.0px 0.0px 0.0px; font: 12.0px Helvetica;">ΜΕΝΕΞΕΝΟΣ
Ώστε για τον εαυτό σου φαντάζεσαι ότι θα μπορούσες να μιλήσεις, αν χρειαζόταν και αν σε εξέλεγε η βουλή;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Ασφαλώς, Μενέξενε. Προκειμένου μάλιστα για μένα, δεν είναι καθόλου περίεργο ότι μπορώ να εκφωνήσω λόγο, αφού συμβαίνει να έχω για δάσκαλό μου μια γυναίκα όχι απλά διακεκριμένη στην ρητορική, αλλά ακριβώς εκείνη, η οποία ανέδειξε και άλλους πολλούς και καλούς ρήτορες και μάλιστα έναν, ο οποίος είναι ο εξοχώτερος στην Ελλάδα, τον Περικλή του Ξανθίππου.
ΜΕΝΕΞΕΝΟΣ
Ποια είναι αυτή; Ή προφανώς εννοείς την Ασπασία;
Added (2012-01-01, 10:03 PM)
---------------------------------------------
;">ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Γι’ αυτήν πράγματι μιλάω, και για τον Κόννον του Μητροβίου βέβαια. Γιατί αυτοί είναι οι δυο δάσκαλοί μου, ο ένας της μουσικής, η άλλη της ρητορικής. Λοιπόν δεν είναι καθόλου παράξενο ένας άνδρας που μορφώνεται έτσι, να είναι πολύ καλός στο να μιλάει. Αλλά και όποιος εκπαιδεύτηκε με κατώτερη μόρφωση από μένα, αν διδάχθηκε μουσική από τον Λάμπρον και ρητορική από τον Αντιφώντα τον Ραμνούσιο, και αυτός θα μπορούσε να έχει πετύχει σαν ρήτορας, εφ’ όσον επαινεί Αθηναίους μεταξύ Αθηναίων.
ΜΕΝΕΞΕΝΟΣ
Και τι θα είχες να πεις εσύ, αν χρειαζόταν να μιλήσεις;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Μόνος μου από τον εαυτό μου ίσως τίποτα, αλλά μόλις χθες άκουγα την Ασπασία, ενώ τελείωνε έναν επιτάφιο λόγο, ακριβώς με τέτοιο περιεχόμενο. Γιατί άκουσε αυτά που λες εσύ, ότι δηλαδή επρόκειτο να εκλέξουν οι Αθηναίοι τον ομιλητή. Έπειτα άρχισε να μου αναπτύσσει το θέμα, και άλλα μεν τα έλεγε αυτοσχέδια, τι δηλαδή θα έπρεπε να πει ο ρήτορας, άλλα όμως τα είχε επινοήσει άλλη φορά, νομίζω, όταν συνέθετε τον επιτάφιο που εκφώνησε ο Περικλής και προσπαθούσε να συγκολλήσει μερικά κομμάτια από εκείνο τον λόγο.
ΜΕΝΕΞΕΝΟΣ
Ώστε θα μπορούσες τώρα να θυμηθείς αυτά που έλεγε η Ασπασία;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Ναι. Αλλιώς είναι ανάξιος μαθητής. Αυτή βέβαια προσπαθούσε να μου μάθει απ’ έξω τον λόγο και παρά λίγο να τις φάω γιατί ξεχνούσα τη συνέχεια.
ΜΕΝΕΞΕΝΟΣ
Λοιπόν να μου τον πεις εξάπαντος.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Φοβάμαι μήπως θυμώσει η δασκάλα μου, αν πω σε άλλον τον λόγο της.
ΜΕΝΕΞΕΝΟΣ
Να μη φοβάσαι καθόλου, Σωκράτη, αλλά να τον πεις σε μένα και θα με ευχαριστήσεις πολύ, είτε της Ασπασίας λόγο θέλεις να πεις είτε οποιουδήποτε. Φθάνει μόνο να μου τον πεις.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Αλλά ίσως θα με περιγελάσεις, αν φανώ, ότι γέρος άνθρωπος καταγίνομαι ακόμα με αστειότητες.
ΜΕΝΕΞΕΝΟΣ
Καθόλου, Σωκράτη. Πες μου τέλος πάντων είτε σοβαρά είτε αστεία.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Όμως πρέπει βέβαια να εκτελώ τις επιθυμίες σου, ώστε αν μου ζητούσες να βγάλω το ιμάτιό μου και να χορέψω, θα το έκανα παρά λίγο και αυτό, εφόσον είμαστε μόνοι οι δυο μας. Λοιπόν άκου. Αυτή άρχισε, νομίζω, τον λόγο της αμέσως από τους νεκρούς και μιλούσε έτσι:
Οι προκείμενοι νεκροί με έργα τιμήθηκαν, όπως τους άξιζε, και μετά τις τιμές αυτές πηγαίνουν τον μοιραίο δρόμο, αφού κηδεύτηκαν με την πάνδημο συμμετοχή της πόλης και με το συγγενικό πένθος των δικών τους. Αλλά ο νόμος προστάζει, και υποχρεώσή μας εξάλλου είναι, να αποδώσουμε στους άνδρες δια λόγου όση ακόμη τιμή οφείλεται σε αυτούς. Γιατί με την εκφώνηση ενός ωραίου λόγου οι επιτελέσαντες ένδοξα έργα παραμένουν στην μνήμη και εξαίρονται στην ψυχή των ακροατών. Κατ’ ανάγκη λοιπόν ο λόγος θα έχει τέτοιο περιεχόμενο περίπου: Θα εγκωμιάσει ικανοποιητικά τους νεκρούς και θα παραινέσει με ευμένεια τους ζώντες, συνιστώντας στα παιδιά και τους αδελφούς αυτών των ανδρών να γίνουν μιμητές της αρετής τους και παρηγορώντας τους πατέρες τους, τις μητέρες τους και όσους ζουν ακόμα από τους μακρινότερους συγγενείς τους. Με ποιον λόγο λοιπόν θα ανταποκριθώ σε αυτόν τον σκοπό; Με άλλες λέξεις, από πού είναι σωστό να αρχίσω τον έπαινο των γενναίων ανδρών, οι οποίοι και όσο ζούσαν ευχαριστούσαν τους δικούς τους με την αρετή τους και με τον θάνατό τους αντάλλαξαν την σωτηρία των ζωντανών;
Νομίζω ότι πρέπει να τους εγκωμιάσω σύμφωνα με τη φυσική ανάπτυξη της αρετής τους. Υπήρξαν γενναίοι, γιατί γεννήθηκαν από γενναίους. Ας εγκωμιάσω πρώτα λοιπόν την καταγωγή τους, δεύτερον την τροφή και εκπαίδευσή τους και έπειτα ας επιδείξω πόσο ωραία και αντάξια προς αυτά ανδραγαθήματα πραγματοποίησαν.
Η ευγενική καταγωγή των ανδρών αυτών έχει τη ρίζα της στη γέννηση των προγόνων τους, οι οποίοι δεν ήταν μετανάστες. Η γέννηση αυτή απέδειξε και για τους απογόνους τους αυτούς, ότι δεν έμεναν στη χώρα σαν μέτοικοι - πράγμα, το οποίο θα συνέβαινε, αν οι πρόγονοί τους είχαν έλθει από αλλού - αλλά σαν αυτόχθονες, ότι κατοικούσαν και ζούσαν σε πατρίδα πραγματική και τρέφονταν όχι από μητριά, όπως άλλοι, αλλά από μητέρα, από τη χώρα στην οποία κατοικούσαν, και ότι τώρα νεκροί αναπαύονται σε δικούς τους τόπους της μητέρας γης που τους γέννησε και τους έθρεψε και τους έδωσε τη ζωή. Είναι λοιπόν δικαιότατο να τιμήσουμε πρώτα τη μητέρα αυτή. Γιατί έτσι συμβαίνει να εξαίρεται συγχρόνως και η ευγενική καταγωγή των ανδρών αυτών.
Added (2012-01-01, 10:04 PM)
---------------------------------------------
Και αξίζει να επαινείται αυτή η χώρα όχι μόνο από εμάς, αλλά και από όλο τον κόσμο και για τα άλλα της πολλά καλά, αλλά, πρώτα και σπουδαιότερα, γιατί τυχαίνει να είναι αγαπητή στους θεούς. Βεβαιώνει αυτόν τον λόγο μου ο καυγάς και η απόφαση των θεών, οι οποίοι φιλονίκησαν γι’ αυτήν. Και μια πόλη, την οποία οι θεοί επαίνεσαν, πως δεν είναι δίκαιο να επαινείται από όλη την ανθρωπότητα; Δεύτερος έπαινος αυτής μπορεί να είναι το γεγονός, ότι στο απώτατο παρελθόν, όταν ολόκληρη η γη ανέδιδε και παρήγε παντός είδους ζώα και θηρία και βοσκήματα, η δική μας χώρα στην εποχή αυτή απεδείχθη ότι δεν γέννησε και δεν καταπατήθηκε από άγρια θηρία, αλλά εξέλεξε από τα ζώα και γέννησε τον άνθρωπο, το πλάσμα δηλαδή, που υπερέχει από τα άλλα στη σύνεση και μόνο αυτό πιστεύει στη δικαιοσύνη και στους θεούς. Μεγάλη δε απόδειξη αυτού του λόγου, ότι δηλαδή η γη αυτή γέννησε τους προγόνους και αυτών και τους δικούς μας, είναι το εξής: κάθε ζώο, όταν γεννήσει, έχει και την κατάλληλη τροφή για το γέννημά του. Και από αυτό φανερώνεται αν μια γυναίκα πράγματι γέννησε, ή αν πήρε ξένο παιδί, αν δηλαδή δεν έχει πηγή τροφής για το βρέφος της. Αυτό ακριβώς παρουσιάζει και η δική μας γη και μητέρα μας ως πειστική απόδειξη, ότι γέννησε ανθρώπους. Γιατί μόνη και πρώτη αυτή εκείνα τα χρόνια, παρήγαγε, σαν τροφή κατάλληλη για τον άνθρωπο, τον καρπό του σιταριού και του κριθαριού, με τον οποίο ωραιότατα και υγιεινότατα τρέφεται το ανθρώπινο γένος, βεβαιώνοντας έτσι ότι πράγματι αυτή γέννησε αυτό το ζώο. Και περισσότερο ισχύουν οι αποδείξεις αυτές για τη γη παρά για μια γυναίκα. Γιατί στην κυοφορία και τη γέννηση δεν έχει μιμηθεί η γη τη γυναίκα, αλλά η γυναίκα τη γη. Αυτό δεν τον καρπό δεν τον κράτησε ζηλότυπα, αλλά τον μοίρασε και στους άλλους. Κατόπιν δε βλάστησε για τα παιδιά της το δέντρο που δίνει το λάδι, το καταπραϋντικό των πόνων. Αφού δε έθρεψε και μεγάλωσε τα παιδιά της μέχρι την ήβη, προσκάλεσε σαν άρχοντες και δασκάλους αυτούς τους ίδιους τους θεούς. Αυτών τα ονόματα είναι περιττό να τα αναφέρω στην προκείμενη περίσταση. Τα ξέρουμε τα ονόματα των θεών, οι οποίοι οργάνωσαν τη ζωή μας, αφού σε μας πρώτους μετάδωσαν τις τέχνες για τις καθημερινές μας ανάγκες και μας δίδαξαν την κτήση και την χρήση των όπλων για την άμυνα της χώρας.
Αφού λοιπόν γεννήθηκαν και εκπαιδεύθηκαν με τον τρόπο αυτό οι πρόγονοι των νεκρών αυτών, κατοικούσαν στη χώρα ζώντας σύμφωνα με το πολίτευμα το οποίο θέσπισαν και για το οποίο είναι σωστό με λίγες λέξεις να μιλήσω. Γιατί το πολίτευμα παιδαγωγεί τους ανθρώπους: το καλό τους καλούς, το δε αντίθετο τους κακούς. Ώστε είναι ανάγκη να κάνω φανερό, ότι οι προγενέστεροί μας έζησαν με καλό πολίτευμα και αποτέλεσμα αυτού ακριβώς είναι η αρετή και εκείνων και των συγχρόνων, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται και οι προκείμενοι νεκροί . Πράγματι το πολίτευμα ήταν το ίδιο και τότε όπως και τώρα, δηλαδή αριστοκρατία. Με αυτή τη μορφή του πολιτεύματος και τώρα πολιτευόμαστε και σχεδόν πάντοτε μετά από εκείνη την εποχή. Το ονομάζουν άλλος δημοκρατία, άλλος με άλλο όνομα, όπως του αρέσει καλύτερα. Αλλά ουσιαστικά είναι αριστοκρατία που περιορίζεται από τις ορθές γνωματεύσεις του λαού. Άρχοντες βέβαια έχουμε πάντοτε. Αυτοί παίρνουν την εξουσία, άλλοτε κληρονομικά άλλοτε κατ’ εκλογή. Επειδή όμως ο λαός κρατάει ως επί το πλείστον την πολιτική εξουσία, αυτός δίνει τα αξιώματα και τις κυβερνητικές θέσεις σε αυτούς που κάθε φορά κρίθηκαν άριστοι. Ούτε η σωματική ασθένεια, ούτε η φτώχεια, ούτε η αφάνεια των πατέρων γίνεται αιτία να αποκλεισθεί κανείς από τα κοινά. Ούτε με τα αντίθετα πλεονεκτήματα ανοίγεται σε κανέναν ο δρόμος προς τις τιμές, όπως συμβαίνει σε άλλες πόλεις. Εδώ ένας είναι ο όρος: κυβερνά και καταλαμβάνει αξιώματα εκείνος που κρίθηκε σοφός ή αγαθός. Το δε πολίτευμα αυτό το δημιούργησε σε μας η ισότιμη γέννηση. Γιατί οι μεν άλλες πόλεις κατοικήθηκαν από κάθε είδους και διαφόρων τάξεων ανθρώπους, ώστε τα πολιτεύματά τους είναι ανώμαλα, ή τυραννικά ή ολιγαρχικά. Έτσι στην μεταξύ τους συμβίωση μερικοί θεωρούν τους άλλους σαν κυρίαρχους και αυτοί εκείνους σαν δούλους. Ενώ εμείς και οι δικοί μας, γεννημένοι αδέλφια όλοι από μια μητέρα, κρίνουμε ανάξιο να είμαστε κυρίαρχοι και δούλοι ο ένας του άλλου. Απεναντίας, η φυσική μας ισογονία μας οδηγεί να ζητάμε και πολιτική κατά νόμο ισότητα και να μην παραδεχόμαστε στην κοινωνία μας άρχοντες με άλλα προσόντα εκτός από την κατοχή της αρετής και της φρόνησης.
Αφού λοιπόν εκπαιδεύθηκαν με κάθε ελευθερία οι πατέρες αυτών και ημών, και αυτοί οι ίδιοι μετά, συντελούσης και της έμφυτης ευγένειας, παρουσίασαν σε όλο τον κόσμο πολλά και λαμπρά έργα και σαν άνθρωποι και σαν κράτος, πιστεύοντας ότι οφείλουν υπέρ της ελευθερίας και υπέρ των Ελλήνων να μάχονται και κατά των βαρβάρων και κατά των Ελλήνων αν χρειάζεται. Δεν έχω βέβαια τον χρόνο, για να διηγηθώ επάξια πως απέκρουσαν τον Εύμολπο και τις Αμαζόνες και παλαιότερους ακόμα εχθρούς, οι οποίοι εκστράτευσαν κατά της χώρας μας, και πως βοήθησαν τους Αργείους κατά των Καδμείων και τους Ηρακλείδες κατά των Αργείων. Άλλωστε και ποιητές έχουν ήδη υμνήσει σε όλους μας την αρετή αυτών των ανδρών με τους ποιητικούς τους ύμνους. Ώστε, αν εγώ επιχειρήσω να υμνήσω τα ίδια έργα με τη γυμνότητα του πεζού λόγου, ίσως φανώ κατώτερος. Γι’ αυτό προτιμώ να τα παραλείψω αυτά, εφόσον μάλιστα έχουν ήδη πάρει το βραβείο για την αξία τους. Υπάρχουν όμως και άλλα αξιόλογα έργα, για τα οποία ακόμη ποιητής δεν κέρδισε δόξα επαινώντας τα όπως τους έπρεπε, έργα, τα οποία περιμένουν τον υμνητή τους. Νομίζω ότι αυτά πρέπει να επαινέσω σε αυτόν τον λόγο μου και να προκαλέσω άλλους να τα υμνήσουν και σε λυρική και σε άλλη ποίηση, όπως αξίζει σε κείνους που τα εκτέλεσαν. Από αυτά τα έργα αναφέρω σαν σπουδαιότερα τα εξής: Τους Πέρσες, οι οποίοι κυριαρχούσαν στην Ασία και ζητούσαν να υποδουλώσουν την Ευρώπη, τους απέκρουσαν τα παιδιά αυτής της γης και δικοί μας πατέρες. Δίκαιο λοιπόν και υποχρέωσή μας είναι αυτούς πρώτα να θυμηθούμε και να επαινέσουμε την αρετή τους. Πρέπει μάλιστα, αν πρόκειται κανείς επάξια να τους επαινέσει, να εκτιμήσει την ανδρεία τους, μεταφερόμενος δια του λόγου του σε εκείνα τα χρόνια, όταν όλη η Ασία ήταν δούλη κιόλας στον τρίτο Πέρση βασιλέα. Από αυτούς τους τρεις βασιλείς ο μεν Κύρος, αφού ελευθέρωσε με την προσωπική του γενναιότητα τους συμπολίτες του Πέρσες, και καθυπόταξε τους κυρίαρχους Μήδους, επεκράτησε σε όλη την άλλη Ασία μέχρι τα όρια της Αιγύπτου, ο δε γιός του Καμβύσης κατέκτησε την Αίγυπτο και όσο μέρος της Λιβύης μπορούσε, και τρίτος ο Δαρείος και κατά ξηρά εξέτεινε τα όρια του κράτους μέχρι την Σκυθία και με το ναυτικό του κυριαρχούσε στην θάλασσα και τα νησιά με τρόπο, ώστε ούτε να περνά από το νου κανενός καμιά ιδέα αντίστασης. Εξ άλλου όλων των ανθρώπων το φρόνημα ήταν υποδουλωμένο. Τόσα πολλά και μεγάλα και μάχιμα έθνη είχε υποτάξει η περσική δύναμη.
Added (2012-01-01, 10:05 PM)
---------------------------------------------
Ο Δαρείος λοιπόν επιρρίπτοντας σε μας και στους Ερετριείς την αιτία του πολέμου, με την πρόφαση ότι επιβουλευτήκαμε τις Σάρδεις, έστειλε πεντακόσιες χιλιάδες στρατού με μεταγωγικά και πολεμικά σκάφη και στόλο από 300 πλοία υπό τη στρατηγία του Δάτη, τον οποίο και διέταξε να επιστρέψει φέρνοντας τους Ερετριείς και τους Αθηναίους, αν ήθελε να διατηρήσει το κεφάλι του. Κι έπλευσε εκείνος στην Ερέτρια εναντίον ανδρών, οι οποίοι ήσαν μεταξύ των τότε Ελλήνων από τους πιο φημισμένους πολεμιστές και αρκετοί στον αριθμό. Και όμως μέσα σε τρεις μέρες τους υπέταξε και διερεύνησε τη χώρα τους ολόκληρη, ώστε κανείς να μη διαφύγει, μεταχειριζόμενος το εξής μέσο: Οι στρατιώτες του ήλθαν στα σύνορα της ερετρικής γης, παρατάχθηκαν αραιά από τη μια θάλασσα έως την άλλη, και κατόπιν, αφού ένωσαν τα χέρια τους, πέρασαν όλη τη χώρα, για να μπορούν να πουν στο βασιλιά τους, ότι κανείς δεν τους είχε ξεφύγει. Και με το ίδιο σχέδιο κατέπλευσαν από την Ερέτρια στον Μαραθώνα, υποθέτοντας, ότι δεν θα είχαν καμιά δυσκολία να νικήσουν και τους Αθηναίους και αφού τους δέσουν με τον ίδιο τρόπο, όπως και τους Ερετριείς να τους πάρουν μαζί τους. Όσο γίνονταν αυτά και προετοιμάζοντο τα επόμενα, κανείς Έλληνας δεν έσπευσε να βοηθήσει ούτε τους Ερετριείς ούτε τους Αθηναίους, εκτός από τους Λακεδαιμόνιους. Αλλά αυτοί ήλθαν την επομένη της μάχης, ενώ όλοι οι άλλοι τρομαγμένοι απέφευγαν να πάρουν μέρος στον πόλεμο, ευχαριστημένοι, γιατί αυτοί προς το παρόν ήταν εκτός κινδύνου. Εάν λοιπόν κανείς γυρίσει με τη φαντασία του σε εκείνη την εποχή, θα καταλάβει ποια ήταν η αρετή εκείνων, που αντιμετώπισαν στον Μαραθώνα τον βαρβαρικό στρατό και ταπείνωσαν την έπαρση ολόκληρης της Ασίας και πρώτοι έστησαν τρόπαια νικώντας βαρβάρους. Αυτοί έδειξαν και δίδαξαν στους άλλους, ότι δεν ήταν ακαταμάχητη η δύναμη των Περσών, αλλά όσο μεγάλος και πλούσιος μπορεί να είναι ένας στρατός πάντα υποχωρεί μπροστά στους γενναίους. Όσον αφορά εμένα, διακηρύσσω, ότι εκείνοι οι άνδρες δεν είναι μόνον πατέρες των σωμάτων μας, αλλά και πατέρες της ελευθερίας και της δικής μας και όλων όσων κατοικούν στην ήπειρο αυτή. Γιατί εκείνο το κατόρθωμα γνωρίζοντας οι Έλληνες τόλμησαν να αγωνισθούν τις μετέπειτα μάχες υπέρ της σωτηρίας τους, αφού πήραν μάθημα από τους Μαραθωνομάχους.
Ώστε σε αυτόν τον λόγο μου οφείλω να δώσω τον καλύτερο έπαινο σε εκείνους. Και αμέσως μετά σε όσους ναυμάχησαν και νίκησαν γύρω από τη Σαλαμίνα και απέναντι στο Αρτεμήσιο. Πράγματι και για τους άνδρες αυτούς πολλά θα είχε να διηγηθεί κανείς, δηλαδή τι είδους επιθέσεις υπέμειναν και στην ξηρά και στη θάλασσα και πως τις απέκρουσαν. Θα αναφέρω όμως και γι’ αυτούς, ό,τι νομίζω καλύτερο, ότι δηλαδή αυτοί συμπλήρωσαν το έργο αυτών που πολέμησαν στον Μαραθώνα. Γιατί όσοι βρίσκονταν στον Μαραθώνα απέδειξαν στους Έλληνες τόσο μόνο, ότι στην ξηρά είναι δυνατόν λίγοι να αποκρούσουν πολλούς βαρβάρους. Δεν μπορούσε όμως να ξέρει κανείς αν θα γινόταν το ίδιο και σε ναυτικό αγώνα, και μάλιστα οι Πέρσες είχαν φήμη, ότι κατά θάλασσα ήταν ακαταμάχητοι, γιατί και πολλοί και πλούσιοι και έμπειροι και ρωμαλέοι ήταν. Αυτό ακριβώς το κατόρθωμα των ανδρών, που τότε ναυμάχησαν, αξίζει να το εγκωμιάσω, γιατί διέλυσαν τον φόβο που κατείχε τους Έλληνες και τους έκανε να τρομάζουν το πλήθος των πλοίων και των ανδρών. Γεγονός πάντως είναι ότι τόσο εκείνοι που πολέμησαν στον Μαραθώνα όσο και αυτοί που ναυμάχησαν στη Σαλαμίνα δίδαξαν τους Έλληνες. Αυτοί τους έμαθαν και τους συνήθισαν να μη φοβούνται τους βαρβάρους, οι μεν πρώτοι στην ξηρά οι δε άλλοι στη θάλασσα.
Ως τρίτο και κατά χρονολογική σειρά και κατά αρετήν έργο από αυτά που εξασφάλισαν στους Έλληνες την σωτηρία, αναφέρω τη μάχη στις Πλαταιές, κοινή πια μάχη και για τους Λακεδαιμονίους και για τους Αθηναίους. Αναμφίβολα αυτοί όλοι αντιμετώπισαν τον μεγαλύτερο και φοβερότερο αγώνα και γι’ αυτή τους τη γενναιότητα και τώρα εγκωμιάζονται από εμάς και στο μέλλον από τους μεταγενέστερους. Αλλά και μετά τις νίκες αυτές πολλές ελληνικές πόλεις ήταν ακόμη στην συμμαχία του βαρβάρο<