| Αθηναίος | Date: Παρασκευή, 24-ΟΚΤ-2014, 10:15 PM | Message # 39 |
 Ο βασιλιάς των μελών
Group: "Εσπερίτες"
Messages: 10386
Status: Offline
| Η ΜΥΣΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
ΤΟΥ ΤΥΜΒΟΥ ΤΗΣ ΑΜΦΙΠΟΛΗΣ
Το άγνωστο πρόσωπο κλειδί
που εκτέλεσε το σχέδιο της Ολυμπιάδος,
της μητέρας τουΑλεξάνδρου
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η Ιστορία δεν μνημονεύει πάντα αυτούς που κινούν τα νήματα. Πολλές φορές λησμονεί, ξεχνάει και αφήνει για πάντα στην λήθη λεπτομέρειες, που όμως στην εποχή τους ήταν αυτές που μπορεί να άλλαξαν τον ρου ολόκληρης της Ιστορίας.
Ενώ το εντυπωσιακό μνημείο της Αμφίπολης αρχίζει σιγά–σιγά και σπάει την σιωπή του φανερώνοντας τα καλά κρυμμένα μυστικά του, δεν συμβαίνει το ίδιο και με την Ιστορία της εποχής.
Οι σχεδόν ανύπαρκτες πηγές μάς αφήνουν στο σκοτάδι για το τι μπορεί να ακολούθησε του θανάτου του Μεγάλου Αλεξάνδρου, μία περίοδο που ταυτίζεται χρονολογικά με το μνημείο, καθώς είμαστε γύρω στο 320 π.Χ. Οι διαμάχες και οι κόντρες μεταξύ των διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου πήραν ανεξέλεγκτες διαστάσεις μετά τον θάνατο του στρατηλάτη, που η παρουσία του αποτελούσε εγγύηση ενότητας στο αχανές βασίλειο του.
Στο σημείο αυτό αξίζει μία επισήμανση: Ο Μέγας Αλέξανδρος για τους περισσότερους διαδόχους δεν ήταν παρά το “λάφυρο” για την δική τους εξουσία. Ένας νεκρός, όσο σημαντικός και αν είναι, δεν παύει να είναι νεκρός. Πάνω στα δικά του κατορθώματα, άλλοι ήθελαν να χτίσουν την δική τους μικρή δόξα και άλλοι απλά επεδίωκαν να περάσει όσο το δυνατόν πιο γρήγορα στην λήθη, καθώς τα όσα είχε καταφέρει θα επισκίαζαν κάθε νέα προσπάθεια που θα γινόταν στο εξής, αφού οι κατακτήσεις του είχαν ήδη αρχίσει να ντύνονται με το πέπλο του μύθου.
Η μόνη πραγματικά τραγική φιγούρα σε αυτό το σκηνικό ήταν η μητέρα του Ολυμπιάδα. Η μόνη που πενθούσε πραγματικά τον θάνατο του Αλεξάνδρου και το μόνο που την ενδιέφερε ήταν να επιστρέψει στην Μακεδονία ο γιος της. Και προφανώς θα έκανε τα πάντα για να επιστρέψει.
ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ
Εκείνη την περίοδο λαμβάνουν χώρα πολλά πολιτικά γεγονότα με την μορφή καταιγίδας. Για έναν περίεργο λόγο οι πηγές της εποχής κόβονται, χάνονται και είναι συγκεχυμένες και αντικρουόμενες μεταξύ τους. Σαν κάποιος να ήθελε να “ελέγξει” την πληροφορία της εποχής κι έτσι οι μεταγενέστεροι να ψάχνουν να βρουν την σειρά των γεγονότων. Δεν είναι τυχαίο ότι το θέμα της ταφής του Μεγάλου Αλεξάνδρου αποτελεί μέχρι σήμερα ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια παγκοσμίως, αφού πρόκειται για τον πρώτο “κοσμοκράτορα” με την μεγαλύτερη μέχρι σήμερα περιοχή που εξουσίαζε.
Ας κάνουμε μια βουτιά στον χρόνο προσπαθώντας να συνθέσουμε κάποια κομμάτια του παζλ με τα όσα λιγοστά μας λένε οι πηγές.
Ο Πτολεμαίος ο επονομαζόμενος Σωτήρ, κλέβει την σορό του Μεγάλου Αλεξάνδρου, προφανώς θέλοντας να κερδίσει χρόνο εναντίον του Περδίκκα, ο οποίος είχε την “επίσημη” εξουσίαμετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ο λόγος που το έκανε αυτό ήταν ίσως για να προλάβει να γεννήσει η Ρωξάνη και να γίνει διάδοχος του θρόνου ο Αλέξανδρος ο Δ’, ο γιος του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Ο Περδίκκας αξίζει να σημειωθεί ότι ήταν ο επίσημος επιμελητής της αυτοκρατορίας και είχε αναδειχτεί σε πρωταγωνιστή της πρώτης φάσης του ανταγωνισμού των διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Αυτό δεν άρεσε καθόλου στον Αντίπατρο, τον πατέρα του Κασσάνδρου, που έβλεπε να χάνει το “τρένο” της διαδοχής. Για αυτό και συντάσσεται με τον “αντάρτη” Πτολεμαίο τον Σωτήρα, ο οποίος κατείχε την σορό του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Αξίζει ακόμα να σημειώσουμε πως ο Αντίπατρος ήταν έμπιστος του Φιλίππου του Β’, ο οποίος συνήθιζε να λέει ότι «κοιμάμαι ήσυχα γιατί είναι ξάγρυπνος οΑντίπατρος», ενώ ο Αλέξανδρος, όταν ξεκίνησε την εκστρατεία, του ανέθεσε την αντιβασιλεία τού Βασιλείου της Μακεδονίας και καθήκοντα επιμελητή του κράτους, «τά κατά Μακεδονίαν τε καί τούς Έλληνας Αντιπάτρω επιτρέψας». Σ’ αυτή τη θέση ο Αντίπατρος παρέμεινε σε όλη τη διάρκεια της μεγάλης εκστρατείας του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην Ασία. Αυτά για να καταλάβουμε τις συμμαχίες της εποχής, οι οποίες ωστόσο δεν είχαν τίποτα άλλο ως κίνητρο, παρά μόνο την εξουσία του αχανούς κράτους που άφησε πίσω του ο Μέγας Αλέξανδρος.
ΑΡΙΣΤΟΝΟΥΣ: ΤΟΠΡΟΣΩΠΟ – ΚΛΕΙΔΙ ΤΗΣ ΑΜΦΙΠΟΛΗΣ
Η εκστρατεία του Περδίκκα εναντίον του Πτολεμαίου με σκοπό να ανακτήσει την σορό του Μεγάλου Αλεξάνδρου, αποτυγχάνει παταγωδώς. Ο ίδιος ο Περδίκκας δολοφονείται από τους αξιωματικούς του, οι οποίοι αυτομολούν στο πλευρό του Πτολεμαίου. Και οι αξιωματικοί όμως του Περδίκκα δεν έχουν καλύτερη τύχη και θανατώνονται.
Διασώζεται όμως ένας. Το όνομα του άγνωστο στην Ιστορία. Πρόκειται για τον Αριστόνοα τον Πελλαίο. Ελάχιστες πληροφορίες έχουμε για αυτόν, αλλά γνωρίζουμε ίσως το πιο σημαντικό. Ότι ο Αριστόνους ο Πελλαίος διορίστηκε διοικητής της Αμφίπολης το 321 π.Χ. ενώ διατηρούσε άριστες σχέσεις με την μητέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, την Ολυμπιάδα, η οποία του είχε αναθέσει όλες τις πολεμικές επιχειρήσεις εναντίον του Κασσάνδρου.
Οι ελάχιστες αναφορές που φτάνουν μέχρι σήμερα σ’ εμάς για τον Αριστόνοα είναι από τον Αρριανό (βιβλίο 6, κεφάλαιο 28, παράγραφος 4) και από τον Διόδωρο τον Σικελιώτη (βιβλίο 19, κεφάλαιο 50). Σχετικά μας ενημερώνουν πως:
«Ο Αριστόνους, ένας από τους σωματοφύλακες του Έλληνα στρατηλάτη, πήρε υπό τον έλεγχο του την Αμφίπολη. Η μητέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, η Ολυμπιάδα, του είχε αναθέσει τις πολεμικές επιχειρήσεις εναντίον του Κασσάνδρου. Ο τελευταίος έστειλε τον στρατό του εναντίον της Αμφίπολης υπό την ηγεσία του στρατηγού Κρατεύα. Ο Μακεδόνας στρατηγός εισέβαλε στην Βισαλτία. Ο Αριστόνους, έμπειρος στρατηγός, αρχικά απώθησε τα στρατεύματα του Κασσάνδρου και στην τελική μάχη που δόθηκε στην Βεδυνδία της Βισαλτίας, ο στρατός του Κρατεύα διαλύθηκε. Ο ίδιος ο Κρατεύας έπεσε στην μάχη.»
Η πληροφορία είναι πολύ σημαντική. Μαθαίνουμε πως σε μία περίοδο που είναι πολύ πιθανόν, σύμφωνα με τους ανασκαφείς, να έχει φτιαχτεί ο τύμβος της Αμφίπολης, δηλαδή το 321 π. Χ , παίρνει τα ηνία της πόλης ένας πρώην σωματοφύλακας του Μεγάλου Αλεξάνδρου και άνθρωπος εμπιστοσύνης της μητέρας του, της Ολυμπιάδας, ο οποίος ήταν σε ανοιχτή κόντρα με τον Κάσσανδρο. Οι πηγές αναφέρουν μάλιστα τον Αριστόνοα, ως αριστοκρατικής καταγωγής και πιστό στα Μακεδονικά ήθη και έθιμα. Αυτός ήταν πιθανότατα και ο λόγος που είχε πάει με τον πλευρό του Περδίκκα και όχι του Πτολεμαίου, καθώς ο τελευταίος ήταν ο “αντάρτης” με σημερινούς όρους.
ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΤΗΣ ΟΛΥΜΠΙΑΔΟΣ
Η το ποθέτηση του Αριστόνοα ως διοικητή της Αμφίπολης δεν πρέπει να είναι καθόλου τυχαία και είναι πιθανόν να έχει την σφραγίδα της Ολυμπιάδας. Πότε όμως μπορεί να πάρθηκε αυτή η απόφαση και για ποιο λόγο;
Μετά την λήξη των “εχθροπραξιών” μεταξύ Περδίκκα και Πτολεμαίου, γίνεται εκείνη την εποχή μια σύσκεψη στον Τριπαράδεισο, στην οποία δεν γνωρίζουμε τι αποφασίστηκε, αφού λείπουν οι αρχαίες πηγές. Εκεί προφανώς έγινε κάποια συμφωνία για να “πέσουν οι τόνοι”, μοιράστηκε σε κομμάτια η αυτοκρατορία και στα ελάχιστα που μας έχουν σωθεί από τον Διόδωρο τον Σικελιώτη, ξέρουμε ότι αποφασίστηκε η επιστροφή των βασιλιάδων στην Μακεδονία. Τα γεγονότα πάντως έχουν μία αλληλουχία και μία χρονική σύνδεση μεταξύ τους που μας επιτρέπει να κάνουμε την εξής εικασία:
Στην σύσκεψη τέθηκε και το βασικό αίτημα της Ολυμπιάδας για επιστροφή του νεκρού Αλεξάνδρου στην Μακεδονία. Για την εκτέλεση του συγκεκριμένου σχεδίου ορίστηκε διοικητής ο Αριστόνοας, ο οποίος είχε στενή σχέση με την μητέρα του Αλεξάνδρου. Στην ίδια σύσκεψη αποφασίστηκε η κατασκευή του τύμβου της Αμφίπολης με “εκτελεστή” τον Πτολεμαίο και σχεδιαστή τον Δεινοκράτη. Αν μεταφέρθηκε τελικά ο Αλέξανδρος στην Αμφίπολη δεν το ξέρουμε. Είναι πάντως πολύ πιθανόν η δημιουργία του τύμβου να έγινε για αυτόν.
ΓΙΑΤΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙΟ ΤΥΜΒΟΣ ΣΤΗΝ ΑΜΦΙΠΟΛΗ ΚΑΙ ΟΧΙ ΣΤΙΣ ΑΙΓΕΣ;
Η υπόθεση μπορεί να έχει μεγάλη βάση αν σκεφτεί κανείς την τοποθέτηση του Αριστόνοα ως διοικητή της Αμφίπολης και την επιθυμία της Ολυμπιάδας να επιστρέψει ο Αλέξανδρος στην Μακεδονία, κάτι που το είχε ως αυτοσκοπό μέχρι να πεθάνει. Το ερώτημα όμως που προκύπτει είναι: Γιατί στην Αμφίπολη και όχι στις Αιγές;
Εδώ μπορούμε εύκολα να απαντήσουμε αν λάβουμε υπ’ όψιν μας τις πολιτικές εξελίξεις της εποχής.
Η Μακεδονία εκείνη την περίοδο δεν ήταν ενιαία και ταλανιζόταν από μεγάλες έχθρες. Το βασίλειο των Αιγών το ήλεγχε ο Φίλιππος ο Αριδαίος ο οποίος είχε έρθει σε συμφωνία με τον Κάσσανδρο και έγινε αντιβασιλιάς. Η συμφωνία έγινε με την σύζυγό του Ευριδίκη, καθώς ο Φίλιππος ο Αριδαίος ήταν τύποις βασιλιάς καθ’ ό,τι πνευματικά καθυστερημένος.
Για να καταλάβουμε ακόμα καλύτερα τις πολιτικές ισορροπίες της εποχής, τόσο ο Φίλιππος ο Αριδαίος όσο και η σύζυγος του φονεύτηκαν με εντολή της Ολυμπιάδας το 317 π.Χ. Η Ολυμπιάδα είχε καταφύγει μέχρι εκείνη την περίοδο στο βασίλειο των Μολοσσών της Ηπείρου και είχε πάρει υπό την προστασία της τόσο την Ρωξάνη όσο και τον
εγγονό της Αλέξανδρο τον Δ’.
Άρα οι Αιγές ήταν εντελώς ξένες πλέον για την Ολυμπιάδα, που εάν τυχόν ο Αλέξανδρος επέστρεφε στην Μακεδονία θα έπρεπε να βρεθεί ένα άλλο μέρος για να γίνει η ταφή του. Γι’ αυτό εκείνη όρισε διοικητή στην Αμφίπολη έναν έμπιστο δικό της άνθρωπο, τον Αριστόνοα, που είχε τιμηθεί και από τον γιο της με το υψηλό αξίωμα του σωματοφύλακα, ώστε να εκτελέσει το μυστικό σχέδιο της ταφής του Αλεξάνδρου.
Η Αμφίπολη εξυπηρετούσε και έναν ακόμη σκοπό. Ήταν λιμάνι, οπότε δεν θα γινόταν αντιληπτή η μεταφορά του υψηλού νεκρού και δεν θα προκαλούσε νέα πάθη, καθώς δεν θα περνούσε κάποια νεκρική πομπή από στεριά. Όποιος έχει επισκεφτεί την Αμφίπολη σήμερα, θα έχει διαπιστώσει πως το λιμάνι της δεν απέχει παρά ελάχιστα από το σημείο που έχει φτιαχτεί ο τύμβος.
Σ’ όλα αυτά θα πρέπει να συνυπολογίσουμε ένα ακόμα στοιχείο. H Ολυμπιάδα ήταν μία γυναίκα που πετύχαινε πάντα αυτό που ήθελε. Έτσι περιγράφεται από τις ιστορικές πηγές και έχει συνδεθεί με ουκ ολίγες δολοπλοκίες, όπως η δολοφονία του συζύγου της, η απόπειρα δολοφονίας με δηλητηρίαση του Φίλιππου του Αριδαίου, που του άφησε και την πνευματική αναπηρία που ήδη αναφέραμε, ενώ ήταν ιέρεια στα Καβείρια μυστήρια, για τα οποία ελάχιστα πράγματα γνωρίζουμε, καθώς καλύπτονται από έντονο μυστήριο. Προφανώς για να φέρει τον Αλέξανδρο ξανά στην Μακεδονία θα έκανε τα πάντα, ακόμα και μια τόσο υψηλού επιπέδου συνωμοσία.
ΓΙΑΤΙ ΜΥΣΤΙΚΑ ΗΤΑΦΗ;
Η Ολυμπιάδα γνώριζε ότι ο γιος της είχε πάρει ήδη τεράστια φήμη σε όλο τον τότε γνωστό κόσμο. Προφανώς την ενδιέφερε περισσότερο να επιστρέψει η σορός τού Αλεξάνδρου στην Μακεδονία και να ταφεί όπως εκείνη ήθελε, παρά ο τάφος του να γίνει προσκύνημα ανά τους αιώνες. Εξ άλλου το αντάλλαγμα για να γίνει η μεταφορά στην Αμφίπολη, πιθανόν να ήταν να κρατηθεί μυστικό, καθώς αυτό βόλευε και τους διαδόχους τού Αλεξάνδρου τόσο στην Μακεδονία όσο και στην Αίγυπτο. Μην ξεχνάμε ότι ο Πτολεμαίος ο Σωτήρ ήταν πατέρας τού Πτολεμαίου τού Φιλάδελφου, ο οποίος ισχυριζόταν ότι κυβερνούσε την Αίγυπτο με την δύναμη που του έδινε η σορός του Μεγάλου Αλεξάνδρου, που ήταν θαμμένη στην Αλεξάνδρεια, σύμφωνα με τα θρυλούμενα. Άρα μιλάμε για ένα τέλειο σχέδιο, μία τέλεια εκτελεσμένη συνωμοσία από την Ολυμπιάδα με έναν μόνο στόχο: Να επιστρέψει ο Αλέξανδρος στην Μακεδονία.
Μια επισήμανση που αξίζει: Όταν λέμε μυστική ταφή, εννοούμε να μην γίνει γνωστή στις πηγές από τις οποίες σήμερα αντλούμε πληροφορίες οι οποίες προφανώς έπεσαν σε “λογοκρισία”. Δεν εξηγείται αλλιώς ότι καμία πηγή δεν αναφέρεται στην κατασκευή του τύμβου. Η μυστική ταφή δεν περιλάμβανε την επιχωμάτωση, καθώς προφανώς σε πρώτη φάση η Ολυμπιάδα θα ήθελε να μπορεί το μνημείο να είναι επισκέψιμο τουλάχιστον από την ίδια. Άλλο ένα στοιχείο που δένει απόλυτα με τις εικασίες της ανασκαφικής ομάδας είναι το ότι το μνημείο δεν επιχωματώθηκε εξ αρχής και η άμμος είναι μεταγενέστερη. Οι ημερομηνίες πάντως συμπίπτουν για μία ακόμη φορά, καθώς η Ολυμπιάδα χωρίς κανένα προφανή λόγο επιστρέφει ξαφνικά το 317 π.χ. στην Μακεδονία.
Η ΟΛΥΜΠΙΑΣ
Ας πούμε τώρα δυο πράγματα για την Ολυμπιάδα για να καταλάβουμε χονδρικά ποια ήταν, για ποια γυναίκα μιλάμε.
Το όνομά της το πήρε από την νίκη του Φιλίππου στους Ολυμπιακούς αγώνες το 356 π.Χ. Το κανονικό της όνομα ήταν Πολυξένη. Με το Πολυξένη την γνώρισε ο Φίλιππος και αυτό το όνομα είχε από μικρή. Όταν παντρεύτηκε μπορούσε να αλλάξει όνομα κι έτσι πήρε για λίγο χρόνο το όνομα Μυρτάλη, μέχρι την νίκη του Φιλίππου στους Ολυμπιακούς αγώνες, οπότε και το έκανε Ολυμπιάς και Στρατονίκη.
Ο Φίλιππος Β’ ο Μακεδών, κατά το συνήθειο της εποχής παντρεύτηκε και χώρισε και με άλλες γυναίκες εκτός από την Ηπειρώτισσα Πολυξένη – Μυρτάλη - Ολυμπιάδα. Παντρεύτηκε την Αυδάτα, την Φιλίνα, την Νικησίπολη και την Μήδα και είχε παιδιά από την Φιλίνα και την Αυδάτα, όπως και άλλα νόθα παιδιά από ερωμένες, αλλά αγόρια ήταν μόνο ο Αλέξανδρος και ένα νόθο παιδί ο Φίλιππος ο Αριδαίος. Όταν του είπε η Ολυμπιάδα ότι δεν είναι αυτός ο πατέρας του Αλέξανδρου αλλά ο Δίας, θύμωσε, την έδιωξε και παντρεύτηκε μία Μακεδονίτισσα την Κλεοπάτρα.
Η Ολυμπιάδα δεν ήταν αγαπητή στη Μακεδονία και είχε κατηγορηθεί από τον Φίλιππο και για μοιχεία. Έτσι κατέφυγε και ζούσε αυτοεξόριστη στην πατρίδα της την Ήπειρο, στο βασίλειο των Μολοσσών και μετά τον θάνατο του Αλεξάνδρου, έχοντας μαζί της την Ρωξάνη τον εγγονό της Αλέξανδρο τον Δ’ και την ετεροθαλή αδελφή του Αλέξανδρου Θεσσαλονίκη (που την αγαπούσε γιατί την μεγάλωσε από μωρό σαν παιδί της γιατί η μητέρα της πέθανε λίγες ημέρες μετά την γέννα), εκστράτευσε κατά των Μακεδόνων.
Όταν εκστράτευσε στην Μακεδονία, ο Κάσσανδρος με τον Μακεδονικό στρατό ήταν στην Αθήνα και έτσι χωρίς να βρει αντίσταση, νίκησε εύκολα την Ευρυδίκη και τον Φίλιππο τον Αριδαίο τους οποίους σκότωσε. Μόλις επέστρεψε όμως από την Αθήνα ο Κάσσανδρος κατευθύνεται εναντίον της Ολυμπιάδας, η οποία καταφεύγει στην οχυρωμένη παραθαλάσσια πόλη του Θερμαϊκού κόλπου Πύδνα, έχοντας μαζί της το μικρό Αλέξανδρο Δ’, τη Ρωξάνη, τη Θεσσαλονίκη και πολλούς πιστούς της. Μετά από επτάμηνη στενή πολιορκία και αφού η κατάσταση των πολιορκημένων έγινε αφόρητη και αφού οι εγκλωβισμένοι αναγκάσθηκαν να σφάξουν και να φάνε έναν ελέφαντα δώρο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, η Ολυμπιάδα συνθηκολόγησε για να σώσει τον εγγονό της. Ο Κάσσανδρος, αθετώντας την υπόσχεσή του, έβαλε τους ανθρώπους του να τη σφάξουν, ή κατ' άλλους κάλεσε όλους τους εξαγριωμένους συγγενείς των δολοφονηθέντων από την Ολυμπιάδα, να τη λιθοβολήσουν, «αφήνοντας άταφο το πτώμα της να σαπίσει». Σήμερα πιθανολογείται ότι ο τάφος της βρίσκεται στον τύμβο "Τούμπα" στον Μακρύγιαλο της Πύδνας, αλλά δεν έχει ακόμα ανασκαφεί.
Όπως βλέπουμε η Ολυμπιάς, έχει περιγραφεί ως παρορμητική, ζηλιάρα και ανακατώστρα, ενώ δεν μας παραδίδεται απολύτως κανένα θετικό στοιχείο του χαρακτήρα της, γεγονός που πρέπει να μας δημιουργήσει την υποψία ότι μάλλον έχει πέσει θύμα εχθρικής προπαγάνδας.
Δεν πρέπει να μας διαφεύγει, όπως είπαμε (και εδώ συμφωνούν όλοι), ότι ο Φίλιππος ήταν ιδιαίτερα ερωτύλος και ότι η Ολυμπιάς ήταν η τρίτη ή τέταρτη κατά σειρά από τις συνολικά έξι συζύγους του, ενώ είναι άγνωστος ο αριθμός των ερωμένων του. Η Ολυμπιάδα όμως ήταν η νόμιμη βασίλισσα, όπως και η τελευταία η Κλεοπάτρα. Με όλες τους δε, συζύγους και ερωμένες, έκανε παιδιά και δημιούργησε στην Ολυμπιάδα εύλογο άγχος για τα κληρονομικά δικαιώματα του γιου της, του μοναδικού γνήσιου άρρενος τέκνου του Φιλίππου. Το άλλο άρρεν τέκνο του, ο Φίλιππος ο Αρριδαίος, ήταν νόθος όπως είπαμε από την Φιλίνα, κάτι που παρ’ όλ’ αυτά δεν εμπόδισε άλλους στο παρελθόν να καταλάβουν το θρόνο, όπως δεν εμπόδισε τελικά και τον ίδιο τον Φίλιππο τον Αρριδαίο να διαδεχθεί τον Αλέξανδρο.
Η φυσική κατάσταση του Αρριδαίου φαίνεται ότι έδωσε άλλη μία αφορμή στην προπαγάνδα να πλήξει την υστεροφημία της Ολυμπιάδος. Υποτίθεται ότι στα πρώτα χρόνια της ζωής του ήταν ένα αξιόλογο αγοράκι και ότι η Ολυμπιάς με διάφορα δηλητήρια διατάραξε την σωματική και ψυχική υγεία του.
Άλλο προπαγανδιστικό εφεύρημα είναι ενδεχομένως η ιστορία ότι ο Φίλιππος την είδε να κοιμάται με ένα δράκοντα (μεγάλο φίδι) δίπλα της, φοβήθηκε ότι κάποιος θεός μεταμορφωμένος σε ερπετό συνευρισκόταν με τη σύζυγό του και γι’ αυτό ψυχράνθηκε μαζί της. Αυτό μοιάζει να αποτελεί έναν καλό λόγο για τον Φίλιππο για διαζύγιο από τη συγκεκριμένη σύζυγο, ωστόσο δεν παραδίδονται οι λόγοι για τα υπόλοιπα διαζύγιά του. Υποτίθεται ακόμη ότι καλώς έπραξε ο Φίλιππος, διότι το μαντείο των Δελφών πιστοποίησε με χρησμό ότι ο Άμμων είχε μεταμορφωθεί σ’ εκείνον το δράκοντα και ότι ο απατημένος σύζυγος θα έχανε το μάτι του για τιμωρία, που κρυφοκοίταξε τον θεό. Ο χρησμός φέρεται να επαληθεύθηκε κατά την πολιορκία της Μεθώνης, οπότε ο Φίλιππος τραυματίσθηκε στο μάτι και τυφλώθηκε.
Δεν αποφεύγουμε τον πειρασμό να θυμηθούμε ότι ο Δίας είχε συνευρεθεί με την Αλκμήνη, σύζυγο του βασιλιά της Θήβας Αμφιτρύωνα και καρπός της συνεύρεσής τους ήταν ο Ηρακλής, πρόγονος του Αλεξάνδρου. Οι αναλογίες λοιπόν ανάμεσα στο προπαγανδιστικό δημιούργημα για τη θεϊκή καταγωγή του Αλεξάνδρου και στον μύθο για τον πρόγονό του δεν μπορεί να είναι τυχαίες.
Λόγους να προπαγανδίσουν εις βάρος της Ολυμπιάδας είχαν κυρίως ο Φίλιππος, για να δικαιολογήσει την απόρριψη της συζύγου που του έδωσε γνήσιο διάδοχο, ο Κάσσανδρος, που είχε υποστεί βαριές προσβολές τόσο από τον Αλέξανδρο όσο κι από την Ολυμπιάδα, η οποία συν τοις άλλοις βεβήλωσε τον τάφο του αδελφού του, αλλά και ο ίδιος ο Αλέξανδρος, που επέλεξε να εφαρμόσει το διοικητικό πρότυπο του ανατολίτη θεού-βασιλιά.
Ποτέ δεν θα μπορέσουμε να δούμε μέσα από το πέπλο της συκοφαντίας τον πραγματικό χαρακτήρα της Ολυμπιάδος, η οποία μάλλον ήταν εντελώς διαφορετική απ’ ό,τι παραδίδεται. Επειδή ήταν κόρη βασιλιά, γνώριζε πολύ καλά τις δολοπλοκίες των παλατιών, πώς να αντιμετωπίσει τις συμμαχίες των αντιπάλων της και πώς να κατοχυρώσει τα συμφέροντα του γιου της επί του θρόνου. Από τα παιδικά της χρόνια έτυχε ιδιαίτερης μόρφωσης πέρα από απλή μάθηση και γραφή. Νωρίς διακρίθηκε για το ανήσυχο και ανικανοποίητο πνεύμα της, τις μεταφυσικές της ανησυχίες και τη δίψα να μάθει περισσότερα για τα μυστήρια της ζωής και του θανάτου. Έμαθε τα ιερατικά μυστικά στο Μαντείο της Δωδώνης, το οποίο και υπηρέτησε για χρόνια, ενώ ήταν μυημένη και στα Βακχικά Μυστήρια. Ήταν ιέρεια των Καβειρίων Μυστηρίων της Σαμοθράκης, όπου και γνώρισε και ερωτεύτηκε τον Φίλιππο Β’.
Ανάμιξη στην πολιτική καταμαρτυρείται στην Ολυμπιάδα τόσο πριν ο Αλέξανδρος γίνει βασιλιάς, όσο και μέχρι τις τελευταίες ημέρες του. Μάλιστα μία θεωρία θέλει την ανάμιξη της Ολυμπιάδος ως έναν από τους παράγοντες, που ώθησαν τον Αντίπατρο να οργανώσει τη δολοφονία του Αλεξάνδρου με δηλητήριο. Η πληροφορία του Πλουτάρχου ότι ο Αλέξανδρος «χάριζε στη μητέρα τουπολλά δώρα, αλλά δεν της επέτρεπε να αναμιγνύεται στα πολιτικά ή στρατιωτικά πράγματα», σημαίνει απλώς ότι ο Αλέξανδρος ούτε τη συμβουλευόταν, ούτε της είχε αναθέσει συγκεκριμένο ρόλο και όχι ότι η ίδια δεν αναμιγνυόταν. Με δεδομένη δε την περιθωριακή θέση των γυναικών στην αρχαία Ελλάδα, ήταν αναπόφευκτο να προκαλέσει την οργή πολλών επιφανών ανδρών και οπωσδήποτε των αντιπάλων της.
Η επιρροή της Ολυμπιάδος στον Αλέξανδρο ήταν σημαντική, τόσο λόγω της φυσικής σχέσης μητέρας και γιου, όσο και λόγω της συζυγικής αστάθειας του Φιλίππου, που οπωσδήποτε δημιουργούσε ανασφάλεια στον υπό όρους διάδοχο Αλέξανδρο. Ο επικεφαλής των πρώτων παιδαγωγών και διδασκάλων του Αλεξάνδρου ήταν ένας συγγενής τής Ολυμπιάδας, ο Λεωνίδας. Ένας άλλος δάσκαλος, ο Ακαρνάνας Λυσίμαχος, λέγεται ότι αποκαλούσε τον εαυτό του Φοίνικα, όπως έλεγαν τον δάσκαλο του Αχιλλέα, τον Φίλιππο τον έλεγε Πηλέα,όπως τον πατέρα του Αχιλλέα και τον Αλέξανδρο Αχιλλέα. Αρκετοί, νεώτεροι κυρίως, συγγραφείς αποδίδουν στον Αλέξανδρο θαυμασμό, ή ακόμη και ταύτιση με τον Αχιλλέα, χωρίς όμως αυτό να προκύπτει από τις διαθέσιμες αρχαίες πηγές. Η πληροφορία ότι ο Αλέξανδρος κάτω από το μαξιλάρι του, εκτός από το εγχειρίδιό του, είχε κι ένα αντίγραφο της Ιλιάδος, προέρχεται από τον Ονησίκριτο και συνεπώς δεν είναι αξιόπιστη. Η μόνη αξιόπιστη πληροφορία σχετικά με το θέμα είναι ότι, αμέσως μόλις αποβιβάσθηκαν στην Ασία, εκείνος κατέθεσε στεφάνι στον τάφο του Αχιλλέα κι ο Ηφαιστίων στου Πατρόκλου. Όμως η ενέργεια αυτή ίσως σηματοδοτούσε απλώς την έναρξη μίας νέας τρωικής εκστρατείας, αφού ήταν η πρώτη πανελλήνια εκστρατεία μετά τον Τρωικό πόλεμο.
Όταν ο Αλέξανδρος έγινε 13 ετών και έπρεπε να αρχίσει τον επόμενο κύκλο σπουδών, ο Φίλιππος τον απομάκρυνε από την Πέλλα και τον έστειλε στο Νυμφαίο της Μίεζας. Καινούργιος δάσκαλος ανέλαβε ο Αριστοτέλης από τα Στάγειρα και στα δίδακτρά του περιλαμβανόταν και η ανοικοδόμηση της γενέτειρας του φιλοσόφου από τον Φίλιππο, την οποία είχε καταστρέψει λίγο νωρίτερα, καθώς και την αποκατάσταση των εξορίστων και εξανδραποδισμένων Σταγειριτών. Εκτός από ηθική και πολιτική δίδαξε τον Αλέξανδρο και κάποιες βαθύτερες και απόρρητες θεωρίες, τις οποίες ονόμαζαν “Ακροατικέςκαι εποπτικές επιστήμες” οι οποίες ήταν οι υψηλότερες και βαθύτερες διδασκαλίες των φιλοσόφων, που μεταδίδονταν μόνο προφορικά. Είναι δε πολύ πιθανό οι επιστήμες αυτές να συνέδεαν και να συνδύαζαν τη θρησκεία με την πολιτική. Όταν ο Αλέξανδρος προελαύνοντας πλέον στην Ασία, έμαθε ότι ο Αριστοτέλης είχε εκδώσει κάποια σχετικά βιβλία, φέρεται να του έστειλε επιστολή, με την οποία διαμαρτυρόταν για τη δημοσίευση. Επεσήμαινε στον παλιό του δάσκαλο ότι, αν οι διδασκαλίες αυτές γίνονταν κτήμα όλων, θα εξισώνονταν πνευματικά οι λίγοι με τους πολλούς και ότι τον ίδιον περισσότερο τον ενδιέφερε να υπερέχει των άλλων στο πνεύμα παρά σε άλλο τομέα.
Σχετικά με το ενδιαφέρον του Αλεξάνδρου για τη φιλοσοφία αναφέρεται ακόμη πως όταν ο Αλέξανδρος πήγε στον Ισθμό της Κορίνθου (μάλλον επ’ ευκαιρία της σύγκλησης του Κοινού Συνεδρίου των Ελλήνων το 336-5 π.Χ.), θέλησε να δει τον διάσημο κυνικό φιλόσοφο Διογένη από τη Σινώπη. Πήγε ως το πιθάρι του με τους υπασπιστές και τους πεζέταιρους και τον βρήκε ξαπλωμένο στον ήλιο. Τον ρώτησε τι χρήσιμο μπορούσε να του προσφέρει και ο κυνικός φιλόσοφος του είπε να φύγουν ο ίδιος και η ακολουθία του από μπροστά του, διότι του έκρυβαν τον ήλιο. Συνολικά η γενική του παιδεία ήταν ίδια με όλων των ανώτερα κοινωνικά Ελλήνων, αφού ο Άρπαλος του έστειλε στην άνω (ανατολική) Ασία τα βιβλία του Φιλίστου, αρκετές τραγωδίες του Ευριπίδη, του Σοφοκλή του Αισχύλου καθώς και τους διθυράμβους του Τέλεστου και του Φιλόξενου. Επειδή δε οι γεωγραφικές γνώσεις των αρχαίων Ελλήνων για την Ασία ήταν ελλιπείς, ο Αλέξανδρος κατέληξε σε λάθος συμπεράσματα όταν βρισκόταν στην Ινδία.
Από τις πληροφορίες του Πλούταρχου προκύπτει ότι ο Αλέξανδρος αισθανόταν είτε ανταγωνισμό προς τον πατέρα του είτε ανασφάλεια, επειδή ο άστατος ερωτικός βίος του Φιλίππου κρατούσε σε διαρκή κίνδυνο τα κληρονομικά του δικαιώματα. Αυτή η ανασφάλεια φαίνεται ότι υποχρέωνε τον Αλέξανδρο να αποδεικνύει διαρκώς τις ικανότητές του, όπως περιγράφει η πληροφορία ότι «συχνά εξέφραζε την ανησυχία ότι ο πατέρας του δεν θα του αφήσει κανένα κατόρθωμα, για να δείξει την αξία του».
Οι δικαιολογημένοι φόβοι του Αλεξάνδρου επαληθεύθηκαν, όταν στο δείπνο επ’ ευκαιρία του γάμου του Φιλίππου με την Κλεοπάτρα, ο Άτταλος ευχήθηκε να γεννηθεί γνήσιος διάδοχος του θρόνου. Τότε ο Αλέξανδρος εξοργισμένος του πέταξε τον σκύφο (ποτήρι των αρχαίων) γεμάτο με κρασί λέγοντας: «Εμείς, άθλιε, σου φαινόμαστε για νόθοι». Ο Φίλιππος προσεβλήθη,τράβηξε το ξίφος του και κινήθηκε εναντίον του γιου του, όμως από το μεθύσι παραπάτησε, για να εισπράξει τη χλεύη του Αλεξάνδρου: «Αυτός λοιπόν, που ετοιμάζεται να εισβάλει από την Ευρώπη στην Ασία,σωριάστηκε προσπαθώντας να περάσει από το ένα ανάκλιντρο στο άλλο!».
Μετά από αυτό ο Αλέξανδρος έστειλε τη μητέρα του στους συγγενείς της στην Ήπειρο και ο ίδιος κατέφυγε στους Ιλλυριούς. Από μόνο του το γεγονός ότι ζήτησε καταφύγιο στους πάντοτε επικίνδυνους για τη Μακεδονία Ιλλυριούς, μας βάζει σε σκέψεις για τις προθέσεις τις δικές του σχετικά με τον πατέρα του ή του πατέρα του σχετικά μ’ εκείνον. Είναι σαφές ότι ο Φίλιππος πήρε βαρέως τα προσβλητικά λόγια του γιου του ενώπιον όλων των εταίρων, διότι όπως πληροφορούμαστε από τον Αρριανό, εξόρισε τους προσωπικούς φίλους του Αλεξάνδρου, Πτολεμαίο του Λάγου, Άρπαλοτου Μαχάτα, Νέαρχο του Ανδροτίμου, Εριγύιο και Λαομέδοντα του Λάριχου, σε μία προφανή προσπάθεια να του στερήσει κάθε έρεισμα στην Αυλή. Αυτοί όταν επανήλθαν από την εξορία αποκαταστάθηκαν στις προηγούμενες θέσεις τους και επειδή αυξήθηκε η εμπιστοσύνη του Αλεξάνδρου προς τα πρόσωπά τους, στη στρατιά του ανέλαβαν αργότερα ηγετικές θέσεις. Ο Πτολεμαίος έγινε σωματοφύλακας, ο Ερυγίος ιππάρχης των συμμάχων, ο αδελφός του Λαομέδων που ήταν δίγλωσσος ανέλαβε τους βάρβαρους αιχμαλώτους, ο Άρπαλος έγινε θησαυροφύλακας και ο Νέαρχος αρχικά σατράπης και τελικά ναύαρχος του στόλου σε όλη τη διαδρομή από τον Υδάσπη ως τη Βαβυλώνα.
Όσον αφορά στα αισθήματα του Φιλίππου προς το γιο του, καταγράφεται με σαφήνεια ότι και τον αγαπούσε και τον εκτιμούσε και ότι τον προόριζε για διάδοχό του. Όταν προς έκπληξη όλων ο Αλέξανδρος δάμασε τον Βουκεφάλα, ο Φίλιππος του είπε «Παιδί μου, ζήτα βασίλειο ισάξιό σου, διότι ηΜακεδονία δεν σε χωράει». Όταν ο Φίλιππος εξεστράτευσε κατά του Βυζαντίου,είχε ορίσει αναπληρωτή του τον Αλέξανδρο. Εκείνος αν και 16 ετών εκστράτευσε κατά των Μαιδών, που βρήκαν ευκαιρία να ξεσηκωθούν, τους συνέτριψε, τους έδιωξε από την πόλη τους, την εποίκισε με μικτό πληθυσμό και την μετονόμασε σε Αλεξανδρούπολη.
Φυσικά, αυτές οι πληροφορίες θα μπορούσαν να έχουν κατασκευασθεί εκ των υστέρων, για να δείξουν ότι από μικρή ηλικία φαινόταν πόσο μεγάλος θα γινόταν ο Αλέξανδρος. Πάντως το σημαντικό είναι ότι γενικά ο Φίλιππος πουθενά δεν παρουσιάζεται με αρνητική προδιάθεση προς τον Αλέξανδρο. Αντίθετα λέγεται ότι χαιρόταν όταν αποκαλούσαν τον ίδιο στρατηγό και τον Αλέξανδρο βασιλιά. Η πιο ξεκάθαρη απόδειξη ότι ο Φίλιππος προόριζε τον Αλέξανδρο για διάδοχό του δίνεται από το ακόλουθο περιστατικό.
Όταν έστειλε τον Παρμενίωνα και τον Άτταλο στη Μικρά Ασία, για να προετοιμάσουν την εισβολή των κυρίως δυνάμεων, ο Πιξώδαρος, ο σφετεριστής τού υποτελούς στους Πέρσες θρόνου τηςΚαρίας, ήταν απόλυτα βέβαιος για την επιτυχία του όλου εγχειρήματος και έσπευσε να επωφεληθεί προτείνοντας συγγένεια και συμμαχία. Τότε η Ολυμπιάς και διάφοροι φίλοι έπεισαν τον Αλέξανδρο, ότι ο πατέρας του διαπραγματευόταν το γάμο του νόθου γιου του με την Άδα, την κόρη του Κάρα βασιλιά, διότι είχε αποφασίσει τον παραγκωνισμό του. Ο πάντοτε ανασφαλής για τα δικαιώματά του στο θρόνο Αλέξανδρος έστειλε στον Πιξώδαρο ένα τραγικό ηθοποιό από την Κόρινθο, τον Θεσσαλό, με μήνυμα να προτιμήσει για γαμπρό εκείνον, που ήταν γνήσιος γιος του Φιλίππου αντί του Αρριδαίου, που ήταν νόθος και όχι υγιής ψυχικά. Η απροσδόκητη αντιπρόταση κολάκευσε τον Πιξώδαρο και εξαγρίωσε τον Φίλιππο, που μόλις το έμαθε πήγε στο δωμάτιο του Αλεξάνδρου με έναν πιστό εταίρο και φίλο του, τον Φιλώτα του Παρμενίωνα, επιτίμησε αυστηρά το γιο του αποκαλώντας τον ανάγωγο και ανάξιο για τα γύρω του αγαθά, αφού επέλεξε ως πεθερό έναν βάρβαρο, που ήταν δούλος ενός βάρβαρου βασιλιά. Κατά τον Πλούταρχο, οι φίλοι του Αλεξάνδρου, Άρπαλος, Νέαρχος, Φρύγιος και Πτολεμαίος, που τον είχαν παρασύρει σε αυτήν την ενέργεια εξορίστηκαν, αν και κατά τον Αρριανό, που βασίσθηκε στα απομνημονεύματα του Πτολεμαίου, η εξορία τους επιβλήθηκε μετά την παρεξήγηση στο γαμήλιο δείπνο.
Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΟΛΥΜΠΙΑΔΑΣ ΣΤΗΝ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
Πάμε να δούμε τώρα τα γεγονότα από την στιγμή της επιστροφής της Ολυμπιάδος στη Μακεδονία. Το σενάριο που περιγράφουμε ενισχύεται από ένα ακόμα γεγονός. Η Ολυμπιάδα είχε επιστρέψει στην Μακεδονία το 317 π.Χ., μετά από 13 χρόνια στο βασίλειο των Μολοσσών, όπως είπαμε προηγουμένως, το οποίο μάλιστα είχε αναδιοργανώσει πλήρως.
Γιατί επέστρεψε στην Μακεδονία το 317 π.Χ. και σε ποια πόλη πήγε αφού οι Αιγές ήταν αδύνατο να την “φιλοξενήσουν”; Προφανώς επέστρεψε γιατί είχε ολοκληρωθεί ο τύμβος της Αμφίπολης που θα υποδεχόταν τον νεκρό γιο της και εκείνη φυσικά πήγε στην Αμφίπολη, η οποία ήταν φιλική προς αυτήν, αφού είχε διοικητή τον Αριστόνοα.
Η άφιξη της Ολυμπιάδας στην Μακεδονία εξάπτει ξανά τα πολιτικά πάθη και αναλαμβάνει ενεργό δράση ο Κάσσανδρος, ο οποίος φοβάται ότι θα χάσει οριστικά το τρένο της εξουσίας. Μην ξεχνάμε ότι ήταν γιος του Αντίπατρου, του “απόλυτου αντιβασιλέα” της Μακεδονίας κατά την διάρκεια της εκστρατείας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, άρα εθισμένος στην εξουσία. Οι ιστορικές πηγές μάς διαφωτίζουν ευτυχώς σε αυτό το σημείο επιβεβαιώνοντας την θεωρία.
Ο Κάσσανδρος επιστρέφει δυναμικά στο προσκήνιο. Κάνει συμφωνία με τον Αριστόνοα να του παραδώσει την Αμφίπολη. Ο Αριστόνους παρέδωσε την πόλη, αλλά τελικά ο Κάσσανδρος ξεγέλασε και παρά το γεγονός ότι είχε έρθει σε συμφωνία μαζί του και του είχε εγγυηθεί την ασφάλειά του με αντάλλαγμα την παράδοση της Αμφιπόλεως, αθέτησε την συμφωνία και τον σκότωσε το 315 π.Χ. μειώνοντας τους κινδύνους για την εξουσία του (Διόδωρος Σικελιώτης 19, 50, 8). Το σχετικό απόσπασμα αναφέρει:
«Το 315 π.Χ. και με την συνδρομή μελών της οικογένειας τού Κρατεύα, δολοφονείται και ο Αριστόνους και η Αμφίπολη περνάει επιτέλους κάτω από τον έλεγχο του Κασσάνδρου.»
Είχε προηγηθεί η δολοφονία της Ολυμπιάδας, που η άφιξή της στην Μακεδονία ήταν και ο μεγαλύτερος κίνδυνος για κάποια συνωμοσία. Ο Κάσσανδρος την κυνήγησε, προφανώς από την Αμφίπολη και αυτή κατέφυγε στην Πύδνα. Εκεί με τον τρόπο που περιγράψαμε ήδη μετά από την πολιορκία της Πύδνας θανατώθηκε από τον Κάσσανδρο το 316 π.Χ.
Έτσι έμεινε απροστάτευτη η Ρωξάνη με τον Αλέξανδρο τον Δ’. Ο Κάσσανδρος τους φυλάκισε στην Αμφίπολη (Διόδωρος Σικελιώτης 19, 52, 4) όπου παρέμειναν, μέχρι την δολοφονία τους από τον Γλαυκία το 313 π.Χ. (Διόδωρος Σικελιώτης 19,105,1-2 και Παυσανίας 9, 7, 2).
Αποκλείεται με βάση τις πολιτικές εξελίξεις και το μίσος μεταξύ Κάσσανδρου και Ολυμπιάδας, Ρωξάνης, Αλεξάνδρου του Δ’, ο τύμβος να φτιάχτηκε προς τιμήν τους επί βασιλείας Κάσσανδρου. Ο τύμβος της Αμφίπολης είχε ΗΔΗ ΦΤΙΑΧΤΕΙ ΜΕΤΑΞΥ 321 π.Χ. και 317 π.Χ. επίΑριστόνοα, αφού μέχρι τότε δεν είχε αναλάβει δράση ο Κάσσανδρος, ο οποίος πρώτα τελείωσε διαδοχικά με τον εκτοπισμό-αφανισμό ολόκληρης της οικογενείας του Μεγάλου Αλεξάνδρου και μετά πήρε οριστικά την εξουσία στα χέρια του.
Δεν αποκλείεται ωστόσο ο Κάσσανδρος να έθαψε μέσα στον τύμβο που προοριζόταν για τον Μέγα Αλέξανδρο (και πιθανόν ήταν ήδη ένοικός του) και την Ολυμπιάδα και την Ρωξάνη και τον Αλέξανδρο τον Δ’, ή κάποια από αυτά τα μέλη της βασιλικής οικογένειας. Αφού τοποθετήθηκαν μέσα όλοι οι νεκροί, ο τύμβος επιχωματώθηκε περίπου 10 χρόνια μετά την κατασκευή του για να περάσει οριστικά στην λήθη και ο Κάσσανδρος να εξουσιάσει την Μακεδονία, μακριά από τον ενοχλητικό μύθο του Μεγάλου Αλεξάνδρου και της οικογένειας του. Γι’ αυτό ίσως φρόντισε και αυτός για την λογοκρισία γύρω από το θέμα αυτό!
ΣΥΝΔΕΣΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ – ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ
Η συγκεκριμένη θεωρία που βασίζεται σε έναν συνδυασμό λίγων ιστορικών πηγών και λογικής αλληλουχίας γεγονότων, φαίνεται να συμπίπτει και με τις αρχαιολογικές ανακοινώσεις του υπουργείου. Η μεγάλη μαρμάρινη πόρτα φαίνεται να έχει ανοίξει πολλές φορές. Αυτό μπορεί να έγινε είτε για να τοποθετηθούν παραπάνω νεκροί, είτε για να εισέλθει στο εσωτερικό του τάφου η Ολυμπιάδα για να δει τον νεκρό γιο της. Επίσης η επιχωμάτωση φαίνεται να είναι μεταγενέστερη, κάτι που μπορεί να δικαιολογηθεί από την επιθυμία του Κάσσανδρου να απαλλαγεί άπαξ δια παντός από το “ενοχλητικό” μνημείο και μαζί του και από τον βασιλιά για τον οποίο φτιάχτηκε: τον Αλέξανδρο τον Γ’του Φιλίππου. Τον ΜΕΓΑ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ.
Γης παις ειμί και ουρανού αστερόεντος,
αυτάρ εμοί γένος ουράνιον.
Message edited by Αθηναίος - Παρασκευή, 24-ΟΚΤ-2014, 10:18 PM |
| |
| |
| Αθηναίος | Date: Παρασκευή, 24-ΟΚΤ-2014, 10:20 PM | Message # 40 |
|
Ο βασιλιάς των μελών
Group: "Εσπερίτες"
Messages: 10386
Status: Offline
| ΑΜΦΙΠΟΛΗ
ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΜΙΑΣ ΕΞΑΦΑΝΙΣΜΕΝΗΣ ΕΠΙΓΡΑΦΗΣ
ΗΞΕΡΑΝ ΑΠΟ ΠΡΙΝ ΠΟΙΟΥ ΕΙΝΑΙ Ο ΤΑΦΟΣ
ΤΙ ΔΕΝ ΛΕΝΕ ΛΑΖΑΡΙΔΟΥ ΚΑΙ ΠΕΡΙΣΤΕΡΗ
Μέσα στο πεδίο των αντιμαχόμενων απόψεων των αρχαιολόγων και ιστορικών περί του ενοίκου του τύμβου Καστά και της χρονολόγησης αυτού, μία πληροφορία που έρχεται μέσω των δηλώσεων της κυρίας Κατερίνας Περιστέρη την Πέμπτη 18 Σεπτεμβρίου 2014, φαίνεται πως θα τροφοδοτήσει με καινούργια σενάρια την υπόθεση. Η πληροφορία που έδωσε η κ. Κατερίνα Περιστέρη φαίνεται πως κρύβει ένα μεγάλο μυστικό 30 χρόνων!!!
Και μπορεί να πέρασε “στα ψιλά” και απαρατήρητη από όλους, όχι όμως και από όσους έχουμε εστιάσει την προσοχή μας εδώ και πολλά χρόνια στο προσκήνιο αλλά και στο παρασκήνιο της ανασκαφής στην Αμφίπολη, όταν σχεδόν κανείς τότε γνώριζε την κυρία Περιστέρη και πολλοί από τους σημερινούς όψιμους “ειδήμονες” δεν γνώριζαν ούτε που βρίσκεται η Αμφίπολη.
Ποια είναι αυτή η πληροφορία της κυρίας Περιστέρη; Η αναφορά σε μια επιγραφή που είναι τόσο σημαντική ώστε να την αναφέρει στην δεδομένη στιγμή η κυρία Περιστέρη δήθεν τυχαία ως παράδειγμα, τη στιγμή που ξέρει πως τα ΜΜΕ παγκοσμίως μετρούν και την παραμικρή της λέξη. Θεωρούμε ότι η κυρία Περιστέρη “προκαλεί” στην ουσία την αποκάλυψη του περιεχομένου αυτής της επιγραφής τη δεδομένη στιγμή μέσω της δημοσιοποίησης!
Προσπάθησε η κυρία Περιστέρη να μιλήσει γι αυτό; Αν όχι, τότε γιατί να αναφέρει κάτι “ασήμαντο και άσχετο” που θα μπορούσε να αποφύγει, κατά τη διάρκεια μίας από τις λίγες και σύντομες συνεντεύξεις της; Σε δήλωσή της λοιπόν στα ΜΜΕ την Πέμπτη 18 Σεπτεμβρίου ανάμεσα σε άλλα αναφέρει:
«Έχουμε παραδείγματα, εδώ στο Μουσείο της Αμφίπολης, την επιγραφή του Εφηβαρχικού Νόμου, την οποία μελετά από το 1984 η κόρη του αείμνηστου Δημήτρη Λαζαρίδη, κυρία Καλλιόπη Λαζαρίδη, και ακόμη δεν έχει μελετηθεί. Έρχονται ξένοι συνάδελφοι και ρωτούν τι γίνεται. Κι εγώ ως διευθύντρια του Μουσείου νιώθω άσχημα, διότι η έρευνα πρέπει να προχωρά. Πρέπει αυτά που ξέρουμε να τα δίνουμε στους άλλους, όχι μόνο στους δημοσιογράφους».
Ψάχνοντας λοιπόν πληροφορίες για το τι ακριβώς είναι αυτός ο Εφηβαρχικός Νόμος και τι περιγράφει η επιγραφή, βρίσκουμε τα εξής σημαντικά, έως… συγκλονιστικά:
Το 1984 στη βόρεια στοά του γυμνασίου της Αμφίπολης αποκαλύφθηκε από το Δημήτρη Λαζαρίδη ο εφηβαρχικός νόμος, το σπουδαιότερο εύρημα του είδους του σ’ όλο τον ελληνικό κόσμο {μαζί με έναν αντίστοιχο Νόμο τον Γυμνασιαρχικό Νόμο που η πλάκα με την επιγραφή βρίσκεται στο μουσείο της Βέροιας). Δυστυχώς μέχρι σήμερα είναι αδημοσίευτος… Πρόκειται για ένα μοναδικό κείμενο 139 στίχων το οποίο μας δίνει πλήθος πληροφοριών. Στο πάνω μέρος του Εφηβαρχικού Νόμου σε λεία και εξέχουσα ταινία είναι χαραγμένη η μακεδονική χρονολόγηση της επιγραφής, που ανήκει στο 21 π.Χ. ή από μεταγενέστερες εκτιμήσεις στο 23-22 π.Χ.
Και πάμε τώρα στο ζουμί της υπόθεσης:
Ο νόμος είναι έργο του Εφηβάρχου Αδαίου Ευημέρου και μας δίνει πληροφορίες για την αγωγή των εφήβων, τα ήθη της εποχής, τα αξιώματα την κοινωνική δομή της πόλης και την τοπογραφία της! Επαναλαμβάνουμε: Την κοινωνική δομή της πόλης και την τοπογραφία της… Την κοινωνική δομή της πόλης και την TΟΠΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ!!!!!!
Εκπληκτικό!!!!
Δηλαδή… εδώ έχουμε μια επιγραφή στην οποία πιθανόν να γίνεται αναφορά όχι μόνο των τοπωνυμίων όπως αυτά ήταν καταγεγραμμένα το 20 π.Χ. περίπου, αλλά και των σημαντικών κτισμάτων της πόλης. Μνημεία, δημόσια κτίρια κλπ.
Αναρωτιόμαστε λοιπόν: Είναι δυνατόν από την τοπογραφία της πόλης να λείπει ένα τόσο σημαντικό, σχεδόν κολοσσιαίο κτίσμα; Μοιάζει σχεδόν αδιανόητο να μην μνημονεύεται στην τοπογραφία της περιοχής!
Σαν να λέμε ότι ο αρχαιολόγος του μέλλοντος βρίσκει ένα τοπογραφικό της Θεσσαλονίκης που δεν αναφέρει το Λευκό Πύργο!
Εδώ λοιπόν έχουμε να κάνουμε με δύο γεγονότα που παρατηρήσαμε και καταγράψαμε όλο αυτό το διάστημα, στην έρευνα μας. Από τη μια λοιπόν, έχουμε μια επιγραφή, που ενώ μελετάται από το 1984, ποτέ δεν ανακοινώθηκαν τα αποτελέσματα της έρευνας παρά μόνο μερικές αποσπασματικές πληροφορίες. Οι ανακοινώσεις και το πόρισμα της μελέτης αναμένονται εδώ και χρόνια από την κόρη του αρχαιολόγου που ξεκίνησε τις έρευνες αλλά δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει (με ότι συνειρμούς προκαλεί αυτό).
Μια παρένθεση εδώ για να ξεκαθαρίσουμε τί γίνεται με αυτή την εργασία που ανατέθηκε στην κυρία Καλλιόπη Λαζαρίδη, γιατί δεν είναι έτσι απλά τα πράγματα. Η εργασία αυτή είναι μια εργασία η οποία έχει ανατεθεί στην κυρία Καλλιόπη Λαζαρίδη από κρατική υπηρεσία (το πιθανότερο είναι να έχει ανατεθεί από το Υπουργείο Πολιτισμού και την Εφορεία Αρχαιοτήτων της Αμφιπόλεως, που παρεμπιπτόντως καταργείται τώρα!!!!) προφανώς σε εφαρμογή κάποιων κανονισμών και διαδικασιών, με κάποιο δημόσιο έγγραφο και με αριθμό πρωτοκόλλου. Η εργασία για να είναι νόμιμη πρέπει να εκπονηθεί από την ίδια την κυρία Καλλιόπη Λαζαρίδη και να την δημοσιεύσει η ίδια ως εκπρόσωπος του Υπουργείο Πολιτισμού της Ελλάδας. Δεν μπορεί να την διεκπεραιώσει και να την δημοσιεύσει κάποιος άλλος την εργασία αυτή. ΔΕΝ ΘΑ ΕΙΝΑΙ ΝΟΜΙΜΟ. Αφού Από το 1984 μέχρι σήμερα αδυνατεί να την διεκπεραιώσει η κυρία Καλλιόπη Λαζαρίδη, πρέπει να παραιτηθεί του δικαιώματος της εργασίας αυτής. Εδώ να σημειώσουμε ότι η κυρία Καλλιόπη Λαζαρίδη έχει πλέον συνταξιοδοτηθεί με ό,τι και αν σημαίνει αυτό. Ελλάς το μεγαλείο σου!!!! Κλείνει η παρένθεση.
Από την άλλη έχουμε τη σχεδόν βεβαιότητα της κυρίας Κατερίνας Περιστέρη στις προ τριετίας δηλώσεις της, ότι πρόκειται για τάφο της Ρωξάνης, χωρίς καμιά τεκμηρίωση τότε και πριν πέσει καν η πρώτη αρχαιολογική “σκαπανιά” και η πρώτη αρχαιολογική φτυαριά!
Μήπως τελικά κάποια πληροφορία για μαρτυρία της επιγραφής περί του τύμβου πέρασε στην κυρία Κατερίνα Περιστέρη και από εκεί πήγαζε αυτή η βεβαιότητά της;
Αν τελικά αποδειχθεί από την αρχαιολογική σκαπάνη ότι ο τάφος ανήκει στη Ρωξάνη, τότε φαίνεται πως είχαμε ένα “κοινό” μυστικό, το οποίο ο καθένας το διαχειρίστηκε για τους δικούς του σκοπούς!!!
Οι μοναδικοί πλέον που θα μπορούσαν να δώσουν εξήγηση, θα ήταν αυτοί που το διαχειρίστηκαν. Άλλως τε, όπως είπε και η κυρία Κατερίνα Περιστέρη: «Η έρευνα πρέπει να προχωράει. Αυτά που ξέρουμε να τα δίνουμε στους άλλους όχι μόνο στους δημοσιογράφους αλλά και σε όλο τον κόσμο». Αυτό πιστεύουμε ότι έπραξε στην συγκεκριμένη περίπτωση και η κυρία Κατερίνα Περιστέρη.
Εμείς απλά διατυπώνουμε ερωτήματα που προκύπτουν ώστε να διαλυθεί κάθε υποψία για προσπάθεια απόκρυψης ενός μεγάλου μυστικού τόσα χρόνια, ενός μυστικού που ίσως βέβαια αποδειχθεί και κάλπικο. Ούτε ευθύνες επιρρίπτουμε, ούτε αυτοανακηρυσσόμαστε ειδήμονες του θέματος. Υποπτευόμαστε ωστόσο ότι μυστικά δεν κρύβει μόνο ο τύμβος Καστά, αλλά και οι αρχαιολόγοι που κατά καιρούς έχουν ασχοληθεί με αυτόν. Μυστικά που ίσως ξεπερνούν κατά πολύ ακόμη και το σενάριο μίας χολιγουντιανής υπερπαραγωγής.
Δεν δημιουργούμε κανένα σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Αντίθετα, οι πληροφορίες μας για τον Εφηβαρχικό νόμο της Αμφίπολης, αποτελούν μέρος εργασίας της διδακτορικής διατριβής του επίκουρου καθηγητή Φυσικής Αγωγής του ΤΕΦΑΑ του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης, κυρίου Ευάγγελου Αλμπανίδη «Άθληση στη Θράκη κατά τους Ελληνιστικούς και Ρωμαϊκούς χρόνους» και ως εκ τούτου η εγκυρότητα των περιεχομένων της θεωρείται ελεγμένη και επιστημονικά τεκμηριωμένη.
Από τα λίγα που έχουν δοθεί μέχρι τώρα στη δημοσιότητα προσπαθούμε να “μαντέψουμε” το περιεχόμενό του σώματος της επιγραφής. Ο Εφηβαρχικός νόμος της Αμφίπολης (μαζί με τον Γυμνασιαρχικό Νόμο της Βέροιας) αποτελεί το σπουδαιότερο εύρημα σ’ όλο τον ελληνικό κόσμο σχετικά με την εφηβεία. Δεν θα ήταν αυτονόητο λοιπόν να υπάρξει μία επίσπευση των διαδικασιών μελέτης του;
Σε κάθε περίπτωση, όμως, ίσως ήρθε ο χρόνος να μάθουμε το πλήρες περιεχόμενο της μελέτης από την μελετήτρια, αντί να την κρατάει στα συρτάρια της, προς αποφυγήν κάθε εικασίας και διάλυσης κάθε καχυποψίας από εμάς τους "σεναριογράφους"!
Αλλά πώς να μην γινόμαστε “σεναριογράφοι” και συνομωσιολόγοι όταν η κυρία Καλλιόπη Λαζαρίδη έχει πλέον συνταξιοδοτηθεί; Συνταξιοδοτήθηκε μαζί της και η εργασία της επιγραφής του Εφηβαρχικού Νόμου;
Για μια ολοκληρωμένη προσέγγιση του θέματος του περιεχομένου του Εφηβαρχικού Νόμου, παραθέτουμε στο τρίτο μέρος του άρθρου μας συμπυκνωμένα όλα τα σχετικά των θεσμών της Γυμνασιαρχίας και Εφηβείας στην Αρχαιότητα.
Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΩΝ ΘΕΣΜΩΝ
ΓΥΜΝΑΣΙΑΡΧΙΑΣ ΚΑΙ ΕΦΗΒΕΙΑΣ
ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΘΡΑΚΗ
Εισαγωγή
Το γυμνάσιο αναμφίβολα ήταν ο κυρίαρχος θεσμός παιδείας και ελληνικότητας. Αποσκοπούσε στη σωματική και πνευματική αγωγή των νέων και ήταν στενά συνδεδεμένο με το θεσμό της εφηβείας. Θα πρέπει να επισημάνουμε ότι η στρατιωτική εκπαίδευση που αρχικά ήταν ο κυρίαρχος σκοπός του θεσμού της εφηβείας, κατά την εξέλιξη του θεσμού, παρεχώρησε τη θέση της στην σωματική άσκηση και την πνευματική αγωγή των εφήβων.
Ο γυμνασίαρχος, κατά την αρχαιότητα, σύμφωνα με την ερμηνεία του όρου ήταν ο άρχων του γυμνασίου και η γυμνασιαρχία ήταν άλλοτε αρχή (αξίωμα ή άσκηση κρατικής υπηρεσίας) και άλλοτε λειτουργία. Ιδιαίτερα κατά την ελληνιστική και ρωμαϊκή εποχή για το αξίωμα του γυμνασίαρχου αναζητούνταν όχι μόνο οι εντιμότεροι αλλά και οι πλέον γενναιόδωροι των πολιτών για να αναλάβουν τόσο την διοίκηση και τον έλεγχο του γυμνασίου, όσο και την οργάνωση αγώνων, την αθλοθέτηση των επάθλων και πολλές φορές την κάλυψη των δαπανών λειτουργίας του ιδρύματος (προμήθεια λαδιού, συντήρηση και επέκταση κτιριακών εγκαταστάσεων, πληρωμή διδασκάλων κ.α.).
Ο γυμνασίαρχος ήταν επίσης επιφορτισμένος με τον έλεγχο, την εποπτεία και την ουσιαστική διεύθυνση του θεσμού της εφηβείας ενώ πάρα πολύ συχνά στις επιγραφές της περιοχής συναντούμε και έναν άλλο άρχοντα του εφηβείου τον εφήβαρχο. Όπου λοιπόν εντοπίζουμε γυμνασίαρχο πρέπει να είμαστε σίγουροι ότι εκεί υπήρχε ελληνικό γυμνάσιο στις εγκαταστάσεις του οποίου πιθανότατα λειτουργούσε και ο θεσμός της εφηβείας.
Η Γυμνασιαρχία στη Θράκη
Από την επεξεργασία του επιγραφικού υλικού διαπιστώθηκε ότι στα θρακικά παράλια ο θεσμός της γυμνασιαρχίας συναντάται τόσο κατά τους ελληνιστικούς όσο και κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους. Κατά τους προχριστιανικούς αιώνες σε επιγραφές εντοπίζουμε τον τίτλο του γυμνασίαρχου στην Απολλωνία, Οδησσό και την παρευξείνια Μεσημβρία.
Κατά τη ρωμαϊκή εποχή μαρτυρείται ο θεσμός της γυμνασιαρχίας στην Κάλλατη, Διονυσόπολη, Μεσημβρία, Οδησσό και Τόμους. Στην Κάλλατη πρέπει να υπήρχε γυμνάσιο από τα τέλη του 2ου αι. π.Χ. και σύμφωνα με το ψήφισμα του δήμου του 1ου αι. μ.Χ. αποφασίσθηκε το στεφάνωμα "δια βίου" του γυμνασίαρχου Απολλωνίου για τις δαπάνες που επωμίσθηκε σχετικά με την συντήρηση και επέκταση των κτιριακών του εγκαταστάσεων. Στην υπόλοιπη Θράκη ο θεσμός συναντάται στη Φιλιππούπολη, Σηστό, Σιρρις, Βέργη και Φίλιπποι. Στην Αμφίπολη η σχετική επιγραφή η οποία αναφέρεται στο θεσμό της γυμνασιαρχίας είναι το διάταγμα του Φιλίππου του Ε΄, το οποίο εκδόθηκε κατά το 39ο έτος της βασιλείας του (183 π.Χ.). Το διάταγμα αυτό εστάλη σ' όλες τις Μακεδονικές πόλεις της εποχής εκείνης που διέθεταν γυμνάσιο για να προστεθούν και νέα καθήκοντα στους γυμνασίαρχους. Πιο συγκεκριμένα, πρόκειται για διάταγμα απευθυνόμενο προς τους επιμελητές της βασιλικής εξουσίας, οι οποίοι πρέπει να μεριμνήσουν για την καταχώρηση στον γυμνασιαρχικό νόμο της κάθε πόλης διατάξεων που αφορούν τους στεφανίτες αγώνες του Μακεδονικού κράτους.
Από τις 18 συνολικά θέσεις της Θράκης όπου μαρτυρείται ο θεσμός της γυμνασιαρχίας οι 8 (δηλ. 44%) βρίσκονται στην Β. Θράκη, οι 4 (δηλ. 22%) στην Ανατ. Θράκη και οι 6 (δηλ. 33%) στην Νότια. Από χρονολογική άποψη η διάδοση του θεσμού της γυμνασιαρχίας κλιμακώνεται από τον 4ο π.Χ.-3ο μ.Χ. αι. Η πλειονότητα των επιγραφών, 21 σε σύνολο 33 ήτοι το 69%, ανήκει στην ρωμαική εποχή και μόνο 8 επιγραφές ήτοι 26% ανήκουν στην ελληνιστική εποχή. Το γεγονός τούτο βεβαίως εκ πρώτης όψεως υποδηλώνει την ευρύτερη διάδοση του θεσμού κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους. Πιθανόν όμως να οφείλεται απλά στην ευρύτατη διάδοση της συνήθειας να τιμώνται οι γυμνασίαρχοι με τιμητικά ψηφίσματα. Είναι γεγονός ότι κατά την ρωμαϊκή εποχή η γυμνασιαρχία ουσιαστικά στηρίζονταν στις προσφορές και στις ευεργεσίες αξιωματούχων, αρχόντων ή πλουσίων πολιτών. Η πόλη τιμούσε με τιμητικά ψηφίσματα, ανέγερση ανδριάντων, στεφάνωμα, προεδρία σε αγώνες τους πλουσίους οι οποίοι ανελάμβαναν το λειτούργημα της γυμνασιαρχίας. Είναι φυσικό λοιπόν κατά τη διάρκεια της χρυσής εποχής του ευεργετισμού, όπως χαρακτηρίζονται οι ρωμαϊκοί χρόνοι, να αυξάνονται τα τιμητικά ψηφίσματα και έτσι να πληθαίνουν οι πληροφορίες μας για το θεσμό της γυμνασιαρχίας.
Ο θεσμός της γυμνασιαρχίας επεκράτησε ως επί το πλείστον στις ελληνικές αποικιακές πόλεις. Οι 14 από τις 18 θέσεις, όπου μνημονεύεται ο θεσμός της γυμνασιαρχίας, είναι Ιωνικές, Αιολικές και Μεγαρικές αποικίες. Στην θρακική ενδοχώρα ο θεσμός μαρτυρείται σε επιγραφή μιας θρακικής κώμης της Σπινοπάρας αλλά και κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους σε δύο ακόμη θρακικούς οικισμούς την Σίρρι και την Βέργη στην περιοχή μεταξύ Νέστου καί Στρυμόνα. Τούτο βέβαια είναι ακόμα μια απόδειξη του πλήρους εξελληνισμού των ντόπιων κατοίκων της Θράκης κατά την ρωμαϊκή περίοδο. Αν λάβουμε υπόψη μας επίσης και μια επιγραφή της Σερδικής όπου μνημονεύεται γυμνάσιο, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι το βασικό χαρακτηριστικό της ελληνικής παιδείας, το γυμνάσιο, άνθισε στη Θράκη όχι μόνο στις ελληνικές αποικιακές πόλεις και στις παλιές μακεδονικές αποικίες, αλλά και στα φυλετικά κέντρα των Θρακών, στις θρακικές κώμες και τους θρακικούς οικισμούς της ενδοχώρας. Τούτο έρχεται σε αντίθεση με την άποψη του V. Besevliev, ο οποίος υποστηρίζει ότι οι ελληνικοί θεσμοί διαδόθηκαν και επεκράτησαν μόνο στα μεγάλα αστικά κέντρα και όχι σε κώμες και οικισμούς στην θρακική ενδοχώρα.
Απουσιάζει εντελώς ο θεσμός της γυμνασιαρχίας από τις ρωμαϊκές αποικίες και municipia της Θράκης εκτός από την περίπτωση των Φιλίππων. Οι Φίλιπποι βέβαια είναι μια ιδιάζουσα περίπτωση αφού επρόκειτο για μια Μακεδονική αποικία η οποία μετά από τρείς αιώνες ιστορίας αποικίστηκε (42 π.Χ.) από τους Ρωμαίους.
Σχετικά με τα αξιώματα των γυμνασιαρχών, οι επιγραφές ελληνιστικής εποχής μαρτυρούν γυμνασίαρχο ο οποίος ήταν και ιερέας του βασιλιά (Σηστός) ενώ κατά την ρωμαϊκή εποχή μαρτυρούνται γυμνασίαρχοι οι οποίοι ήσαν ιερείς θεών (Οδησσός, Διονυσόπολη), αρχιερείς (Θάσος, Διονυσόπολη) ή αρχιερείς του Καίσαρα. (Βέργη) Ετσι το γυμνάσιο αναδεικνύεται σε σπουδαίο θρησκευτικό κέντρο, γιατί όχι μόνο ο χώρος του χρησίμευε ως τόπος λατρείας (Σηστός) αλλά και γιατί οι άρχοντές του σε αρκετές περιπτώσεις εκτελούσαν ταυτόχρονα ιερατικά ή αρχιερατικά καθήκοντα. Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε ότι σε μιά μόνο περίπτωση η αρχιερωσύνη αυτή των γυμνασιαρχών συνδέεται καθαρά με τη λατρεία του αυτοκράτορα. (Βέργη).
Σε πέντε πόλεις της Θράκης ( Σηστός, Φιλιππούπολη, Μεσημβρία, Σίρρις, Βυζάντιο) ο γυμνασίαρχος εκτελεί και καθήκοντα αγωνοθέτη πιθανότατα για αγώνες που τελούνταν μέσα στο χώρο του γυμνασίου όπως συνέβαινε στο γυμνάσιο της Σηστού.
Ανάμεσα στους γυμνασίαρχους της ρωμαϊκής εποχής στη Θράκη συναντούμε και δύο γυναίκες, σε επιγραφές του Βυζαντίου. Οι γυναίκες γυμνασίαρχοι πρέπει να ήταν σύζυγοι ή κόρες γυμνασιαρχών που κληρονόμησαν τον θεσμό απ' τον πατέρα τους.
Αξιοσημείωτο επίσης είναι το γεγονός ότι από τους 22 γυμνασιάρχες που εμφανίζονται στις επιγραφές ρωμαϊκής εποχής οι μισοί δηλ. 11 έχουν εκρωμαϊσμένα ονόματα και οι υπόλοιποι ελληνικά. Πιθανότατα μέσα από την απονομή της ρωμαϊκής πολιτείας οι ρωμαίοι αυτοκράτορες να επεδίωκαν να προσεταιριστούν τις ηγετικές τάξεις των πόλεων των ρωμαϊκών επαρχιών. Ασφαλώς το γυμνάσιο υπό την διεύθυνση ρωμαίου πολίτη συνέτεινε στην εδραίωση της ρωμαϊκής εξουσίας.
Ο θεσμός της εφηβείας στη Θράκη
Το γυμνάσιο συνδέονταν στενά με το θεσμό της εφηβείας, αφού στις εγκαταστάσεις του λάμβανε χώρα η εκπαίδευση των εφήβων. Η στρατιωτική εκπαίδευση ήταν ο κυρίαρχος σκοπός της εφηβείας αρχικά αργότερα όμως παρεχώρησε τη θέση της κατά την εξέλιξη του θεσμού στην σωματική άσκηση και την πνευματική αγωγή. Έτσι ο θεσμός της εφηβείας μετασχηματίστηκε σε ένα αθλητικό ίδρυμα όπου συνυπήρχαν οι πνευματικοί προσανατολισμοί.
Σύμφωνα με τις επιγραφές ο θεσμός της εφηβείας υπήρχε στην Οδησσό, τη Διονυσόπολη, την Αμφίπολη, το Βυζάντιο, την Καλλιπολη, την Πέρινθο, τους Τόμους, τη Θάσο και τους Φιλίππους. Από χρονολογική άποψη η διάδοση του θεσμού της εφηβείας κλιμακώνεται από τον 4ο π.Χ αι. μέχρι τον 3ο μ. Χ αι. Η πλειονότητα των επιγραφών 12 σε σύνολο 17 χρονολογημένων επιγραφών ανήκουν στη ρωμαϊκή εποχή και 5 στους προχριστιανικούς αιώνες. Το γεγονός τούτο βεβαίως εκ πρώτης όψεως υποδηλώνει την ευρύτερη διάδοση του θεσμού κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους. Πιθανόν όμως να οφείλεται απλά στη βαθμιαία επέκταση της χρήσης των επιγραφών.
Ο θεσμός της εφηβείας συναντάται στις ελληνικές αποικιακές πόλεις. Δεν υπάρχουν μαρτυρίες για την λειτουργία του θεσμού στους θρακικούς οικισμούς και στις θρακικές κώμες της ενδοχώρας ούτε και στις ρωμαϊκές αποικίες και μουνικίπια (ο θεσμός της εφηβείας συναντάται βέβαια και στους Φιλίππους πολύ πριν γίνουν όμως αυτοί ρωμαϊκή αποικία).
Ιδιαίτερα σημαντικά στοιχεία είναι οι εφηβικοί κατάλογοι, κατάλογοι δηλ. των ονομάτων των εφήβων που ολοκλήρωναν την φοίτησή τους στο θεσμό. Από την Οδησσό η αρχαιολογική σκαπάνη ανέσυρε οκτώ εφηβικούς καταλόγους από τους οποίους ο καλύτερα διατηρημένος είναι αυτός που βρέθηκε στις ρωμαϊκές θέρμες. Εντυπωσιάζει η περίτεχνη διακόσμησή του και το αγωνιστικό περιεχόμενο των αναγλύφων αλλά και η ποικιλία των ονομάτων των εφήβων.
Συνολικά επεξεργαζόμενοι τα ονόματα των εφηβικών καταλόγων της Οδησσού διαπιστώνουμε ότι σε σύνολο 221 ονομάτων τα 167 είναι ελληνικά εκρωμαϊσμένα (76%) 18 ρωμαϊκά (8%) 12 Ασιατικής προέλευσης και 24 Θρακκά (11%). Ελληνες άποικοι λοιπόν, Ρωμαίοι, Ασιάτες πάροικοι αλλά και ντόπιοι Θράκες ήταν ο μετέχοντες του θεσμού της εφηβείας στην πόλη.
Πολλά κοινά σημεία με τους εφηβικούς καταλόγους της Οδησσού παρουσιάζει ανάλογη επιγραφή ρωμαϊκής εποχής της Διονυσόπολης διακοσμημένη με αγωνιστικές σκηνές. Πρόκειται για κατάλογο 30 εφήβων όπου και δώ συνυπάρχουν Ελληνικά, Θρακικά, ρωμαϊκά και ασιατικής προέλευσης ονόματα σε διάφορα ποσοστά. (5 εξελληνισμένα θρακικά ανθρωπωνύμια (17%), 3 ονόματα ασιατικής προέλευσης (10%) και 2 ρωμαϊκά (7%). Πόλος λοιπόν έλξης το εφηβείο των Θρακικών παραλίων για τους Έλληνες αποίκους αλλά και για τους ντόπιους Θράκες, τους ρωμαίους και Ασιάτες παροίκους.
Ο εφηβαρχικός νόμος Αμφίπολης
Το γυμνάσιο, ως γνωστόν, ήταν στενά συνδεδεμένο με το θεσμό της εφηβείας αφού στις εγκαταστάσεις του λάμβανε χώρα η εκπαίδευση των εφήβων. Ο θεσμός της εφηβείας στην ελληνική αρχαιότητα ήταν ουσιαστικά η δημόσια οργανωμένη εκπαίδευση των εφήβων. Τα περιεχόμενα, οι σκοποί και η διάρκεια της παρεχόμενης εκπαίδευσης διέφεραν από εποχή σε εποχή και από πόλη σε πόλη.
Στο γυμνάσιο της Αμφίπολης ήταν οργανωμένη η εκπαίδευση των εφήβων. Το 1984 στη βόρεια στοά του γυμνασίου της Αμφίπολης αποκαλύφθηκε από τον Δ. Λαζαρίδη ο εφηβαρχικός νόμος, το σπουδαιότερο εύρημα σ’ όλο τον ελληνικό κόσμο σχετικά με την εφηβεία. Δυστυχώς μέχρι σήμερα είναι αδημοσίευτος και γι΄αυτό θ' αρκεστούμε στα λίγα στοιχεία που παρουσιάστηκαν κατά καιρούς από την Κ. Λαζαρίδη. Πρόκειται για ένα μοναδικό κείμενο 139 στίχων το οποίο μας δίνει πλήθος πληροφοριών. Στο πάνω μέρος του εφηβαρχικού νόμου σε λεία και εξέχουσα ταινία είναι χαραγμένη η μακεδονική χρονολόγηση της επιγραφής, που ανήκει στο 21 π.Χ. ή από μεταγενέστερες εκτιμήσεις στο 23-22 π.Χ. Κάτω από την ταινία μια ζώνη ανάγλυφης διακόσμησης περιλαμβάνει αγγείο, στεφάνι ελιάς, κλαδί φοίνικα στλεγγίδα και πιθανόν δίσκο ή σφαίρα.
Ο εφηβαρχικός νόμος κατά τον ανασκαφέα, περιέχει κωδικοποιημένους παλαιότερους σχετικούς νόμους, διατάξεις και βασιλικά διατάγματα, όπως φαίνεται και από μια άλλη επιγραφή του Φιλίππου του Ε΄, που βρέθηκε εκεί κοντά και είναι από τα αρχαιότερα κείμενα που αποκαλύφθηκαν στο γυμνάσιο.
Ο νόμος είναι έργο του εφηβάρχου Αδαίου Ευημέρου, και μας δίνει πληροφορίες για την αγωγή των εφήβων, τα ήθη της εποχής, τα αξιώματα την κοινωνική δομή της πόλης και την τοπογραφία της. Ξεκινά με μια εισαγωγή, η οποία αναφέρεται στα καθήκοντα και τις υποχρεώσεις του εφηβάρχου (του υπεύθυνου δηλαδή άρχοντα του θεσμού), την απογραφή των εφήβων, την επιβολή ποινών, τον έλεγχο του θεσμού από τους πολιτικούς άρχοντες κ.ά.
Μετά την εισαγωγή ο νόμος αναφέρεται στους διδάσκοντες του θεσμού, συμπεριλαμβάνοντας μεταξύ αυτών τον «παιδοτρίβη, ακοντιστή, τοξότη, πωλοδαμαστή», προσδιορίζει το πρόγραμμα εκπαίδευσης και την ενασχόλησή των εφήβων με γυμνικά αγωνίσματα και επιπλέον με τις εξής δραστηριότητες: «τοξεύειν, ακοντίζειν, σφενδοναν, λιθαρίζειν, ιππεύειν καί ακοντίζειν αφ' ιππου». Ο νόμος καθορίζει επίσης την υποχρεωτική συμμετοχή των εφήβων σε γυμνικούς αγώνες που οργανώνονται στο Γυμνάσιο και τη συμμετοχή τους σε εφηβικούς αγώνες άλλων πόλεων. Τέλος ο νόμος αναφέρεται στον έλεγχο της επιμέλειας και της ευκοσμίας των εφήβων, στη διάρκεια του θεσμού, στην ενδυμασία και τη συμμετοχή τους σε διάφορες κοινωνικές εκδηλώσεις.
Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι απουσιάζει από τον εφηβαρχικό νόμο κάθε αναφορά σε μη αθλητικές δραστηριότητες στο γυμνάσιο. Στον εφηβαρχικό νόμο δεν συναντάται ούτε ίχνος σοφιστών ή ρητόρων, ούτε γραμματοδιδάσκαλοι ούτε μουσικοδιδάσκαλοι, αλλά παιδοτρίβες, ακοντιστής τοξότης και πωλοδαμαστής. Φαίνεται λοιπόν ότι ο θεσμός της εφηβείας στην Αμφίπολη απέβλεπε κύρια στην αθλητική και στρατιωτική προετοιμασία των εφήβων της πόλης και όχι στην πνευματική τους εκπαίδευση.
Κατά την ελληνιστική και ρωμαϊκή εποχή είναι γεγονός ότι δεν υπήρχε προφανής λόγος για τη συνέχιση της στρατιωτικής προετοιμασίας των εφήβων. Παρ’ όλα όμως αυτά η στρατιωτική εκπαίδευση στο θεσμό της εφηβείας διατηρήθηκε ζωντανή και σε πολλές πόλεις έπαιζε πρωτεύοντα ρόλο. Διαμέσου της στρατιωτικής εκπαίδευσης η πόλη διαμόρφωνε τους άνδρες του μέλλοντος και τους προίκιζε με αρετές όπως θάρρος, μαχητικότητα, τόλμη, υπακοή στους νόμους, «ευεξία, ευκοσμία, ευταξία και φιλοπονία». O αθλητικοστρατιωτικός χαρακτήρας του γυμνασίου είναι ξεκάθαρος και στη Βέροια όπως διαπιστώνεται από τον γυμνασιαρχικό της νόμο. Όπως στη Βέροια έτσι και στην Αμφίπολη είναι ορατός ο στόχος της ηθικής διαμόρφωσης των νέων μέσα σ’ ένα χώρο όπου είναι έντονη η συνύπαρξη στρατιωτικής και αθλητικής αγωγής.
Τέλος να σημειώσουμε ότι ο Εφηβαρχικός Νόμος της Αμφίπολης παρουσιάζει πολλά κοινά στοιχεία με τον Γυμνασιαρχικό Νόμο της Βέροιας.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Οι ελληνικοί αθλητικοί θεσμοί της γυμνασιαρχίας και της εφηβείας μεταλαμπαδεύτηκαν και ρίζωσαν εδώ στη Θράκη, εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά από τα μεγάλα κέντρα του νότιου ελλαδικού χώρου. Τους θεσμούς αυτούς (γυμνάσιο, γυμνασιαρχία, θεσμός εφηβείας) οι Έλληνες της Θράκης χρησιμοποιούσαν ως μέσο για τον εξελληνισμό των ντόπιων κατοίκων. Από τους εφηβικούς καταλόγους καταδεικνύεται ότι το γυμνάσιο και το στάδιο ήταν πόλος έλξης όχι μόνο για τους Έλληνες αποίκους, αλλά και για τους ντόπιους κατοίκους της περιοχής. Έλληνες άποικοι, ντόπιοι Θράκες, Ρωμαίοι και Ασιάτες πάροικοι ασκούνταν στους ίδιους χώρους, γίνονταν δέκτες της ίδιας αγωγής, λάμβαναν μέρος στους ίδιους αγώνες με αποτέλεσμα να συσφίγγονται οι σχέσεις τους και να αμβλύνονται οι οποιεσδήποτε πολιτικές και κοινωνικές διαφορές τους.
Χωρίς αμφιβολία τέλος δια μέσου των αθλητικών αυτών θεσμών οι Έλληνες της Θράκης πρόβαλλαν την εθνική τους ταυτότητα και τον ελληνικό τους πολιτισμό.
Γης παις ειμί και ουρανού αστερόεντος,
αυτάρ εμοί γένος ουράνιον.
|
| |
| |
