ΦΥΣΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗΤΟΙ ΣΕΙΣΜΟΙ (ΜΕΡΟΣ Β)

Προχωράμε. Ο Τοριτσέλι ήταν ο πρώτος ο οποίος κατάλαβε πως ο αέρας έχει βά­ρος. «Στην ουσία ζούμε βυθισμένοι στον πυθμένα ε­νός ωκεανού από αέρα» έγραφε το 1644. Μαθητής του Γαλιλαίου, έφτιαξε το πρώτο βαρόμετρο από υ­δράργυρο για να μετράει την ατμοσφαιρική πίεση. Την πυκνότητα του αέρα ανάλογα με το υψόμετρο. Κι αυτό σημαίνει ότι μειώνεται η ατμοσφαιρική πίε­ση όταν κάποιος ανεβαίνει ψηλότερα. Αυτό το έδει­ξε το 1648 ο Πασκάλ στο Πι Ντε Ντόμε, ένα πολύ ψηλό βουνό στα Πυρηναία και το χαρακτήρισε ως το «μεγάλο πείραμα».

Είπε, λοιπόν, ο Πασκάλ πως η πίεση μειώνεται όσο ψηλότερα ανεβαίνει κάποιος, ακρι­βώς επειδή υπάρχει λιγότερο βάρος αέρα να τον πιέζει. Στο επίπεδο της θάλασσας η βαρομετρική πίεση είναι περίπου 760 Τορ (αυτή είναι η μονάδα μετρήσεως).

Στην κορυφή του Έβερεστ ο αέρας περιέχει ακριβώς το ίδιο ποσοστό οξυγόνου με αυτό σε ε­πίπεδο της θάλασσας, αλλά ε­πειδή η βαρομετρική πίεση πέ­φτει στα 250 Τορ εκεί ψηλά, η πίεση στο οξυγόνο του αέρα σταδιακά μειώνεται. Γι’ αυτό παθαίνει ο οργανισμός μας «ταράκουλο». Επί­σης, η μείωση της πίεσης του οξυγόνου μέσα στους πνεύμο­νες σε τέτοια υψόμετρα είναι πολύ μεγαλύτερη απ’ ό,τι έξω στην ατμόσφαιρα. Αυτό συμ­βαίνει επειδή το σώμα χάνει πολλή υγρασία με το να εξαερίζεται. Χάνει ιδρώτα, υγρά, α­φυδατώνεται. Και έχει απώλειες και σε οξυγόνο υγροποιη­μένο.

Σε οποιοδήποτε υψόμετρο ο αέρας στους πνεύμονες βγαίνει μαζί με υγρά. Αυτό το βλέπουμε σε μια κρύα μέρα που όταν ανασαίνουμε βγαίνει από το στόμα ένα άσπρο συννεφάκι. Ο υγροποιημένος αέρας όταν α­ναπνέουμε έχει μια πίεση στα 47 Τορ. Αυτό σημαίνει ότι όταν η ατμοσφαιρική πίεση είναι 47 Τορ, το οποίο συμβαίνει σε ένα απίστευτο ύψος 19.200 μέτρα, οι πνεύμονες Γεμίζουν ολόκληροι από υγρό. Έτσι δεν αφήνουν καθόλου χώρο για το οξυγόνο.

Πάνω από τα 18.900 μέτρα, αν υποθέσουμε πως μπορεί κα­νείς να φτάσει, το αίμα στην ουσία βράζει κι εξατμίζεται λόγω της θερμότητας του σώματος. Γι’ αυτό χρειάζεται κάποια ειδι­κή στολή. Στο αεροπλάνο, βέβαια, υπάρχουν μάσκες οξυγό­νου. Τα περισσότερα αεροπλάνα, όμως, που μεταφέρουν κό­σμο πετούν σε ένα ύψος 10.400 μέτρα. Αν κάποιο παράθυρο σπάσει ή ανοίξει σ’ αυτό το υψόμε­τρο, θα γίνει μια τρομακτική έκρηξη διότι ο αέρας βγαίνει με τρομακτική δύναμη μέσα από την καμπίνα και, ξαφνικά, η πίεση του αεροπλάνου σταθμίζεται με την πίεση έξω από την καμπί­να. Άνθρωποι που δεν είναι δεμένοι ρουφιούνται από την τρύ­πα και βγαίνουν στο κενό. Και η καμπίνα γεμίζει από κάτι σαν ομίχλη αφού η θερμοκρασία πέφτει στα έξω επίπεδα.

Ο χρόνος που έχει ο επιβάτης σ’ αυτή την περίπτωση για να βάλει την μάσκα με το οξυγόνο είναι λιγότερο από μισό λεπτό. Διαφορετικά χάνει τις αισθήσεις του. Ο χρόνος για τον πιλότο είναι περίπου 15 δευτερόλεπτα. Κι αυτό διότι ναι μεν από τα 15 ως τα 30 δεύτερα δεν έχει λιποθυμήσει ακόμα, όμως δεν έχει τη δύναμη να κάνει κάτι.

Σε μια παρόμοια κατάσταση έπεσαν τα γυαλιά ενός πιλότου και προτού βάλει τη μάσκα οξυγόνου, έσκυψε να τα πιάσει. Μερικά κλάσματα, δηλαδή, θα του έπαιρνε. Κι όμως, τελικά λι­ποθύμησε. Ευτυχώς υπήρχε ο δεύτερος πιλότος που έσω­σε το αεροπλάνο.

Η πίεση του οξυγόνου στους πνεύμονες στα 10.400 μέτρα είναι γύρω στα 20 Τορ. Πάρα πολύ μικρή ώστε να μπορέσει να ζήσει άνθρωπος. Αν, όμως, πάρει ανάσα από καθαρό οξυγόνο, τότε ανεβαίνει στα 95 Τορ. Αυτό του επιτρέπει να επιβιώσει αν απλά κάθεται και δεν κάνει κινήσεις, δηλαδή δεν σπαταλά ενέργεια.

Αν κάποιος κάθεται σε ένα αεροπλάνο χωρίς να κάνει οποιαδήποτε κίνηση με τους μύες του είναι δυνατόν να ανέβει μέχρι και στα 7.000 μέτρα αναπνέοντας κανονικά στην ατμόσφαι­ρα δίχως να λιποθυμήσει. Ένα υψόμετρο το οποίο είναι κατά πολύ χαμηλότερο από την κορυφή του Έβερεστ που είναι 8.848 μέτρα. Ε­πικίνδυνη

είναι η σταδιακή μείωση του οξυγόνου και της πίε­σης στην καμπίνα, που μπορεί να συμβεί από κάτι που μπορεί κανείς να μην το καταλάβει. Αυτό είναι κάτι πολύ επικίνδυ­νο διότι το να πέφτει το επίπεδο οξυγόνου δημιουργεί ταυτό­χρονα ευφορία, αλλά και λιποθυμία. Οπότε δεν παίρνεις είδη­ση ότι κάτι τρέχει και δεν μπορείς να κάνεις απολύτως τίποτα.

Εν τέλει αν κάποιος δεν κατέβει σε χαμηλότερα ύψη, τότε λιποθυμά, πέφτει σε κώμα και τελικά χάνεται. Όλα αυτά επει­δή το σώμα είναι ανίκανο να προσαρμοστεί γρήγορα στο μειω­μένο οξυγόνο σε ένα τέτοιο υψόμετρο. Όσον αφορά τις πτήσεις το όριο όπου κάποιος πετά σε μια καμπίνα μη αποσυμπιε­σμένη είναι τα 3.000 μέτρα, αν και στην ουσία πρακτικά πάνω από τα 2.400 μ. χρησιμοποιείται οξυγόνο.

Στα εμπορικά αεροπλάνα αποσυμπιέζεται η καμπίνα μεταξύ 1.500 - 2000 μέτρων πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Πιο κάτω δεν χρειάζεται. Είναι αρκετή η πυκνότητα οξυγόνου. Άνθρωποι οι οποίοι υποφέρουν από ασθένειες της καρδιάς ή των πνευμόνων, πολύ συχνά δεν αντέχουν. Έχουν πρόβλημα μέσα στην καμπίνα. Γι’ αυτό χρειάζονται επιπλέον οξυγόνο. Αυτό, δηλαδή, που υπάρχει στην οροφή πάνω από τις θέσεις. Ο λόγος που βουλώνουν μερικές φορές τα αυτιά μας κατά την απογείωση και συχνότερα κατά την προσγείωση του αεροπλάνου είναι επειδή σταδιακά ρυθμίζεται η πίεση της καμπίνας με την πίεση έξω από το αεροπλάνο.

Αντίθετα με τα εμπορικά, τα μαχητικά αεροπλάνα δεν είναι αποσυμπιεσμένα σε τέτοια υψόμετρα. Αποσυμπιέζονται σε ένα ύψος 7.600 μέτρων. Διότι αν το έκαναν σε χαμηλότερα μέτρα δεν θα μπορούσαν οι πιλότοι να κάνουν τόσες μανούβρες. Τραβάει, δηλαδή, πολύ ενέργεια το μηχανικό κομμάτι του αεροπλάνου. Έτσι ο πιλότος πρέπει να φοράει μια μάσκα με οξυγόνο στο πρόσωπο. Κι αναπνέει ένα μείγμα αέρα και καθαρού οξυγόνου. Αυτό που αναπνέει προσαρμόζεται αυτόματα στις αλλαγές του υψομέτρου και της καμπίνας. Έτσι ώστε να είναι σίγουρο ότι ο πιλότος αναπνέει αρκετό οξυγόνο, αλλά όχι τόσο πολύ ώστε να δηλητηριαστεί. Πάνω από τα 11.500 μ. αναπνέουν μονάχα καθαρό οξυγόνο συμπιεσμένο. Το να ανασαίνει κανείς τέτοιο αέρα, συμπιεσμένο, είναι διαφορετικό. Διότι στην ουσία όταν πρέπει να εκπνέει χρειάζεται προσπάθεια. Οι πιλότοι φορούν ένα πολύ σφιχτό γιλέκο γύρω από το στήθος και την κοιλιακή χώρα, το οποίο είναι γεμάτο αέρα. Το χρησιμοποιούν συνήθως πάνω από τα 12.000 μέ­τρα ως προφύλαξη που για κάποιο λόγο η καλύπτρα του αεροσκάφους ανοίξει ή σπά­σει κι εκτεθούν στην ατμό­σφαιρα.

Στα αεροσκάφη που μετα­φέρουν κόσμο τα παράθυρα είναι έτσι φτιαγμένα που αν κάποιο ανοίξει ή σπάσει να χρειαστεί αρκετά δευτερόλε­πτα μέχρις ότου να φύγει όλος ο αέρας από την καμπίνα και να πέσει η πίεση. Και γι’ αυτό είναι τόσο μικρά τα παράθυρο. Αν συμβεί, όμως, αυτό σε ένα μαχητικό, η αποσυμπίεση γίνε­ται στιγμιαία. Οπότε οι πιλότοι εκπαιδεύονται ώστε να προ­σπαθούν να ανασαίνουν κατά τη διάρκεια της αποσυμπίεσης.

Αυτά τα προβλήματα εί­ναι παρόμοια με των δυτών που ανεβαίνουν από μεγάλα θαλάσσια βάθη. Το Κονκόρντ συνήθως πετά­ σε υψόμετρο 15.000 - 18.000 μέτρων Ακόμα κι αν κανείς αναπνέει καθαρό οξυγόνο, αυτό είναι πάνω από το όριο που μπορείς κάποιος να επιβιώσει. Το όριο είναι τα 14.000 μέτρα. Κι αυτό συμ­βαίνει επειδή η χαμηλή βαρομετρική πίεση σε τόσα  μέτρα σημαίνει ότι δεν υπάρ­χει χώρος αρκετός στους  πνεύμονες για να μπει το οξυ­γόνο. Τα 18.000 μ. είναι πολύ κοντά στο όριο των 18.900 μέτρων, όπου τα σωματικά υγρά εξα­τμίζονται λόγω της θερμοκρασίας του σώματος. Αν, δηλα­δή, αποσυμπιεστεί για κάποιο λόγο μια καμπίνα ενός Κονκόρντ, το πιθανότερο είναι να αποβεί μοιραία. Και να μην προλάβει κανείς να κάνει τίποτα. Ούτε καν να πιάσει τις μά­σκες οξυγόνου. Κάτι που οι περισσότεροι επιβάτες δεν το γνωρίζουν. Ούτε ενημερώνο­νται γι’ αυτό.

Να σας πω κάτι να τρελαθείτε; Η πίεση του οξυγόνου στους πνεύμονες ενός πολύ καλά εγκλιματισμέ­νου ορειβάτη που βρίσκεται στην κορυφή του Έβερεστ είναι στα 36 Τορ (Τορ είπαμε είναι η σχετική μονάδα μέτρησης). Ποιο είναι το κουφό; Ότι ακριβώς αυτό είναι και το όριο για την ανθρώπινη ζωή. Στα 36 Τορ. Όχι στα 35, ούτε στα 34, αλλά στα 36. Εδώ, δηλαδή, πρόκειται για μια τρομερή σύμπτωση ή… «σύμπτωση». Όπως θέλετε πάρτε το διότι όπου ομιλεί η φύση καλό είναι να σιωπούμε. Ποια είναι η σύμπτωση, λοιπόν;

Η ψηλότερη κορυφή στην γη, ομιλούμε για την Κ2 στο Έβερεστ με υψόμετρο 8.848 μέτρα, είναι ταυτόχρονα το υψηλότερο σημείο όπου οι άνθρωποι μπορούν να ζήσουν με τα 36 Τορ τους. Αυτό είναι το όριό μας ως είδος. Τα 36 Τορ που τα «πιάνουμε» ακριβώς στα 8.848 μέτρα. Ούτε ένα μέτρο ψηλότερα, ούτε ένα μέτρο χαμηλότερα. Στα 8.848 μ. (29.029 πόδια) η πίεση του οξυγόνου στους ανθρώπινους πνεύμονες είναι 36 Τορ. Μόνο εκεί. Εννοείται ότι ομιλούμε χωρίς τεχνική υποστήριξη  παροχής οξυγόνου.

Αν, λοιπόν, για παράδειγμα, το Έβερεστ ήταν στα 10.000 μέτρα θα έπρεπε απαραίτητα ο άνθρωπος να πηγαίνει με φιάλες οξυγόνου εκεί πάνω. Διαφορετικά θα πέθαι­νε αφού η πίεση θα έπεφτε κάτω από τα 36 Τορ. Να φανταστείτε ότι στα 10.400 μέτρα η πίεση στα πνευμόνια μας είναι 20 Τορ. Όπως λέγαμε πιο πριν και μια γουλιά μόνο καθαρού οξυ­γόνου από φιάλη θα μπορούσε να ανεβά­σει την πίεση στα 95 Τορ, όμως έτσι και πάει κάποιος δίχως το…φάρμακο στα 20 Τορ, τότε πεθαίνει. Και στα 18.900 μέτρα τα σωματικά υγρά εξατμίζονται. Σπάνε τα πνευμόνια. Φανταστείτε, δηλαδή, σύμπτωση.

Το Έβερεστ, λοιπόν, έχει ακριβώς το μεγαλύτερο ύψος, το όριο δηλαδή, όπου οι άνθρωποι μπορούν να ε­πιβιώσουν. Τι σημαίνει αυτό; Ότι αν στα 8.848 μέτρα συμβούν ελάχιστες διαφοροποιήσεις στην βαρομετρική πίεση επειδή αλλάζουν οι επο­χές, ο καιρός, αυτό κάνει και τη διαφορά με­ταξύ επιβίωσης και θανάτου, διότι χωρίς τεχνική υποστήριξη παροχής οξυγόνου πεθαίνεις. Μέχρι εκεί, κύριε άν­θρωπε, μπορείς να πηγαίνεις. Αυτό ορίζει η φύση. Η οποία έφτιαξε το ψηλότερο μέρος που μπορεί να πατήσει άνθρωπος, ακριβώς στα όριά του. Μας προστάτευσε η φύση, δηλα­δή. Διότι αν το Έβερεστ ήταν στα 11.000 μέτρα κι εμείς προσπαθούσαμε να ανέβουμε για να δούμε α­πό περιέργεια τι συμβαίνει εκεί πάνω, τότε σίγουρα θα πεθαίναμε.

Ενώ τώρα υπό κατάλλη­λες συνθήκες και με την σωστή προετοιμασία, τα καταφέρνουμε. Όχι παραπάνω, όμως. Όχι πιο ψηλά από τα 8.848 μέτρα. Ούτε γνώριζε η φύση ότι εμείς κάποια στιγμή θα βάλουμε οξυγόνο σε μπουκά­λες κι έτσι θα μπορούσαμε να ανέβουμε σε μεγαλύτερα υψόμετρα. Διότι η φύση μας προγραμμάτισε να παίζουμε σύμφωνα με τα όριά μας. Ενώ για τα που­λιά που φτιάχτηκαν για να πετούν, δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα. Δεν τα, πειράζει να ανέβουν και πολύ πιο πάνω από τα 8.848 μέτρα.

Πάμε σε κάτι άλλο τώρα. Σαν μεγάλη παρένθεση. Για να καταλάβετε γιατί πρέπει να είμαστε ενημερωμένοι πάνω σε διάφορα θέματα τα οποία πάρα πολλοί συνάνθρωποί μας τα «προσπερνούν» με την δικαιολογία: «και τι έχω να κερδίσω αν γνωρίζω π.χ. για το Έβερεστ, το υψόμετρο και το οξυγόνο;»

Ένας μακροπρόθε­σμος εγκλιματισμός στο υψό­μετρο σημαίνει μια σημαντική αύξηση στον αριθμό των ερυθρών αιμοσφαιρίων. Και συνε­πώς στην αιμογλοβίνη. Αυτό προκαλείται από μια ορμόνη, την ερυθροποιητίνη. Τη γνω­στή «ουσία» που «χρησιμοποιούν» οι αθλητές. Η ερυθροποιητίνη ανεβαί­νει στον οργανισμό μας σαν αντίδραση στα χαμηλά ποσοστά οξυγόνου. Όσο λιγότερο είναι το οξυγόνο, τόσο πιο πολύ Epo παράγει ο οργανισμός μας. Και η Epo, παραδό­ξως, παράγεται από τα νεφρά.

Η παραγωγή, λοιπόν, του γονιδίου, της ερυθροποιητίνης και συνεπώς η παραγωγή της ορμόνης, προκαλείται όταν πέ­φτει το οξυγόνο. Και για να μην ακούτε ή διαβάζετε μπα­ρούφες δεξιά κι αριστερά από τα (κυρίως αθλητικά) τζιμάνια της πιάτσας, ο μηχανισμός αυτής της λειτουργίας δεν έχει ακόμα κατανοηθεί πλήρως.

Το ίδιο, όμως, το γονίδιο της Epo έχει έναν αισθητήρα έλεγχου. Έναν εγκέφαλο. Ο οποίος εγκέφαλος μέσα στο κά­θε γονίδιο αντιλαμβάνεται τα επίπεδα του οξυγόνου μέσα στο κύτταρο. Για τέτοιο… μυαλό ομιλούμε. Και αντιδρά αναλό­γως. Είναι το λεγόμενο feedback. Υπάρχει λιγότερο οξυγόνο; Δίνει εντολή για παραγωγή ο εγκέφαλος. Απλό είναι.

Η αύξηση των ερυθρών αιμοσφαιρίων που προκαλείται από την ερυθροποιητίνη αρχίζει μέσα σε τρεις με πέντε μέρες αφ’ ότου φτάσει κάποιος σε ένα μεγάλο υψόμετρο και συνεχίζεται η παραγωγή για όσο καιρό μένει σ’ αυτό το ύψος. Ο αιματο­κρίτης, δηλαδή η μάζα του αίματος που αποτελείται από ερυ­θρά αιμοσφαίρια, είναι περίπου στο 40%  της συνολικής μάζας του αίματος σε κάποιον που είναι στο επίπεδο της θάλασσας. Μπορεί, όμως, να ανέβει και στο 60% ακολουθώντας έναν εγκλιματισμό σε υψηλά υψόμετρα.

Οι αθλητές, βέβαια, όπως ξέρετε (ή αν δεν ξέρετε το μαθαίνετε τώρα), προπονούνται συχνά σε κάποιο υψόμετρο με σκοπό να αυξήσουν τον αριθμό των ερυθρών αιμοσφαιρίων και να βελτιώσουν τη δυνατότητα του αίματός τους να μεταφέρει περισσότερο οξυγόνο στα κύτταρα. Έτσι θα αποκτήσουν μεγαλύτερη αντοχή οι αθλητές.

Αν και κάποιοι αθλητές χρησιμοποιούν κι άλλες μεθόδους. Όπως, για παράδειγμα, αναπνέουν αέρα με χαμηλό επίπεδο οξυγό­νου όσο κοιμούνται μέσα σε ειδικά δωμάτια - θαλάμους, έτσι ώστε ο οργανισμός να αισθανθεί σα να βρίσκεται ψηλά και να κτυπήσει καμπανάκι στον εγκέφαλο της ερυθροποιητίνης για ν’ αρχίσει η παραγωγή της ορμόνης. Αυτό είναι μια μέθοδος νόμιμη. Υπάρχει και η παράνομη μέθοδος, βέβαια,  που παίρνουν ερυ­θροποιητίνη γενετικά τροποποιημένη στο εργαστήριο για να ντοπαριστούν.

Άνθρωποι με χρόνιες ασθένειες των πνευμόνων οι οποίοι έ­χουνε προβλήματα στην αναπνοή και συνεχώς έχουν προβλή­ματα με την ροή του οξυγόνου στον οργανισμό τους, πολύ συ­χνά έχουν κι αυτοί αυξημένα ερυθρά αιμοσφαίρια ακόμα κι αν βρίσκονται στο επίπεδο της θάλασσας. Κι αυτό διότι έχουν πρόβλημα και γι’ αυτό υπέρ οξυγονώνονται. Τι σημαίνει αυτό, όμως; Ότι έχουν και περισσότερη αντοχή; Μην βιάζεστε, φτάσαμε στο ζουμί…

Ο αυξημένος αριθμός ερυθρών αιμοσφαιρίων συντελεί στην ικανότητα του αίματος να διαχέει οξυγόνο στους ιστούς. Ένα το κρατούμενο. Και αυτό είναι καλό. Ποιο είναι το κακό; Ότι αυξάνει την πυκνότητα του αίματος. Κάτι που δυσκολεύει την καρδιά να αντλεί το αίμα και να τροφοδοτεί επαρκώς το σώμα. Άρα; Ποια αντοχή και τρίχες, λοιπόν; Αν η καρδιά βουλώνει, αν δυσκολεύεται και δεν τρομπάρει σωστά το αίμα που γίνεται σαν μύξα πηκτό και κολλώδες, πώς να βγει η περισσότερη αντοχή, μωρέ ηλίθιοι ντοπαρισμένοι; Μια αύξηση, δηλαδή, στον αιματοκρίτη έχει σχετικά μικρά οφέλη στην επίδοση. Αυτό έστω δείχνει η τελευταία προηγμένη έρευνα. Κάποιος, δηλαδή, πρέπει να το πει αυτό στους αθλητές. Διότι εδώ παίζουν και οι παρενέργειες. Αν η πυκνότητα των ερυθρών ανέβει πάρα πολύ μπορεί να υπάρξουν και πολλές συνέπειες.

Κάποιοι άνθρωποι που είχαν ζήσει όλη τους την ζωή σε μεγάλο υψόμετρο είχανε εκδηλώσει συμπτώματα παρόμοια με αυτά της ασθένειας των βουνών που κτυπάει τους… πρωτάρηδες στην ορειβασία. Που παραπονούνται για πονοκεφάλους ζαλάδες κλπ. Κι όχι μόνο αυτά, βέβαια. Και χρόνια κόπωση και καρδιακή ανεπάρκεια και πάθαιναν κι εγκεφαλικά.

Εδώ έχουν βρεθεί αιματοκρίτες τόσο υψηλοί ως και 80%. Το αίμα τους, δηλαδή, ή­ταν σχεδόν πηγμένο. Και γι’ αυτό πεθαίνουν σαν αθλητές. Μπαμ η καρδιά και τέλος αιφνίδιο. Σαν τους ποδοσφαιριστές και τους δρομείς που κά­θε χρόνο τεζάρουν και περισσότεροι.

Ακόμα και σήμερα μπορεί κάποιος να παρατηρήσει τους ιθαγενείς σε πόλεις όπως το Λα Παζ στο Περού που είναι στα 3.500 μέτρα, οι οποίοι έχουν γαλάζια χείλη και δάχτυλα. Και  αιματοκρίτη άνω του 55. Χωρίς να πάρουν έξωθεν βοήθεια (ερυθροποιητίνη) για να συσσω­ρεύονται ερυθρά τόσο που  να  έρχεται φρακάρισμα αυτομά­τως. Πώς να αντέξουνε στο Περού όμως; Μπλαβιασμένοι είναι και με το αίμα σαν πηχτή. Αυτό, λοιπόν, συμβαίνει διό­τι από την συσσώρευση των ε­ρυθρών αιμοσφαιρίων μπλο­κάρεται η υγιής και αρμονική ροή του αίματος στις αρτηρίες. Την στιγμή που μπλοκάρει  την ροή του αίματος, εμποδί­ζει και την ροή του οξυγόνου ταυτόχρονο. Άρα, ποια αντοχή, μωρέ κλεφτόπουλα αθλητές, όταν το οξυγόνο δεν δουλεύει σωστά  για να σου δίνει ενέργεια;

Αν κατέβουμε σε χαμηλά υ­ψόμετρα τα συμπτώματα υποχωρούν. Το γιατί, βέβαια, τα σώματα χάνουν την ικανότη­τα να εγκλιματίζονται στα ψη­λά υψόμετρα και γιατί αυτό μπορεί να είναι σύνηθες περισσότερο σε άντρες παρά σε γυναίκες, είναι ακόμα και σή­μερα ένα μυστήριο.

Καταλάβατε τώρα γιατί πρέπει να ενημερωνόμαστε; Εάν οι αθλητές γνώριζαν όλα αυτά (ή εάν τους είχε ενημερώσει υπεύθυνα κάποιος ειδικός) θα κατέστρεφαν την υγεία τους παίρνοντας ερυθροποιητίνη η οποία δεν τους δίνει καμιά ουσιαστική ώθηση στο άθλημα που κάνουν; Κλείνει η…τεράστια αλλά χρήσιμη παρένθεση.