Ο πατέρας του Απολλωνίου του έδωσε τις βασικές γνώσεις και κατά το 14 έτος εστάλη να μαθητεύσει στον ρήτορα Ευθύδημο πρώτα στην Ταρσό της Κιλικίας και κατόπιν επιθυμίας του ιδίου στις Αιγές. Εδιδάχθη ότι ήταν δυνατόν να διδαχθεί ένας προνομιούχος νέος, ο οποίος τελικά υιοθέτησε την Πυθαγόρια φιλοσοφία και τρόπο ζωής. Μέσα στον κύκλο των σπουδών του ήταν και η ιατρική και η αστρονομία μαζί με την μαθηματική επιστήμη. 'Ηδη έχει αρχίσει την διάθεση της περιουσίας του και διαμένει στα ιερά των ναών και αρχίζει ένα πενταετές διάστημα σιωπής.
Το 45 μ.Χ αρχίζει τις περιοδείες. Ο πρώτος κύκλος περιελάμβανε την Δυτική Μικρά Ασία, Μεσσοποταμία μέχρι και Ινδίες όπου επεσκέφθη το Θιβέτ. Λέγεται ότι οι Λάμα του μίλησαν Ελληνικά και αυτός απάντησε στα Θιβετιανά. Η φήμη του προηγείτο της παρουσίας του και σε κάθε πόλη τον περίμενε πλήθος ασθενών και δυσκόλων περιπτώσεων απονομής δικαιοσύνης. Όλα τα διεκπεραίωνε. Ο δεύτερος κύκλος περιοδειών περιέλαβε την ηπειρωτική Ελλάδα (ήταν ο διακαής του πόθος). Πραγματοποιήθηκε το 60μ.Χ. Οι πάντες εντυπωσιάσθηκαν από τον λόγο του. Το 66μ.Χ. ευρίσκεται στην Ρώμη και το 67 στην Ισπανία. Τον Σεπτέμβριο του 68 επανέρχεται στην Ελλάδα και μυείται στα Ελευσίνια μυστήρια. Το 69 μέσω Ρόδου μεταβαίνει στην Αίγυπτο και επισκέπτεται και άλλες παρανείλιες χώρες. Επέστρεψε περί το 71 στην Μ. Ασία και δεν δίστασε να αντιπαρατεθεί με τον Αυτοκράτορα Δομιτιανό υποκινώντας επανάσταση.
Το 93 μεταβαίνει στην Ρώμη. Εκεί συλλαμβάνεται και φυλακίζεται προσαγόμενος σε δίκη ενώπιον του Δομιτιανού. Όμως συμβαίνει "θαυμαστό σημείο" και απελευθερώνεται, φεύγοντας ανεμπόδιστα από την Ρώμη και μέσω Ελλάδας επιστρέφει το 95 στην Ιωνία. Το 96 σε διόραση είδε την δολοφονία του Δομιτιανού την στιγμή που γινόταν.
Το 100μ.Χ. περίπου υπέργηρος, στην Κρήτη μπήκε στον ναό της Δικτύννης Αρτέμιδος απ' όπου και αναλήφθηκε στους Ουρανούς (σύμφωνα πάντα με την παράδοση), ενώ βοή αδουσών έλεγε «άφησε την γη και πήγαινε στους Ουρανού». Το 272 μ.Χ. παρουσιάσθηκε στον Αυρηλιανό και του ζήτησε να μην καταστρέψει τα Τύανα όπως σκόπευε να κάνει. Ο Αυρηλιανός ανακάλεσε την διαταγή και έδωσε εντολή να στηθούν ναοί και αγάλματα του Απολλωνίου. Οι Αυτοκράτορες: Καρακάλας, Ελαγάβαλος, Αλέξανδρος Σεβήρος λάτρευαν τον Απολλώνιο σαν Θεό. Στοιχεία της λατρείας του έχει σαφέστατα εγκολπώσει ο χριστιανισμός. Τέλος, μόλις τα τελευταία χρόνια εκδίδεται σε τρεις ή πέντε τόμους η βιογραφία του που έγινε από τον Φιλόστρατο.
Θα πούμε τώρα δύο λόγια για τον Φιλόστρατο, ο οποίος συνέγραψε τον Βίο του Απολλωνίου, ενώ, παράλληλα, θα εξετάσουμε ορισμένα αποσπάσματα από τον ΒΙΟ του για να κατανοήσουμε καλλίτερα τον Απολλώνειο τρόπο σκέψεως.
Ο Φιλόστρατος γεννήθηκε γύρω στο 170 μ.Χ. Έζησε δηλαδή στην αυτοκρατορική περίοδο. Ο ίδιος επινόησε τον όρο Δεύτερη Σοφιστική για να χαρακτηρίσει την εποχή μετά τους πρώτους Σοφιστές. Σπούδασε φιλοσοφία και ρητορική στην Αθήνα και πέρασε μεγάλο μέρος της ζωής του στη Ρώμη. Το σπουδαιότερο έργο του είναι Τα εις τον Τυανέα Απολλώνιον . Η εντολή για τη συγγραφή του σχετικού βίου, ως είδος απολογητικής λογοτεχνίας, δόθηκε από την αυτοκράτειρα Ιουλία Δόμνα, σύζυγο του Σεπτιμίου Σεβήρου. Βασίζεται στα απομνημονεύματα του Δάμιδος, ο οποίος ήταν από τους πιο πιστούς μαθητές του Απολλώνιου. Ο Φιλόστρατος ανήκε στο περιβάλλον της αυτοκράτειρας, η οποία ήταν λάτρης του Ηλίου σύμφωνα με την οικογενειακή της παράδοση. Κατά συνέπεια το έργο γράφεται στο πνεύμα της κατευθυνόμενης και επιχορηγούμενης αυλικής αυτοκρατορικής λογοτεχνίας. Ο στόχος ήταν να προβληθεί ο Απολλώνιος ο Τυανέας ως το νεοπυθαγόρειο θρησκευτικό αντίρροπο του Χριστού και συνακόλουθα η ηλιολατρεία έναντι του Χριστιανισμού.
Το κλίμα της φιλοσοφικής και σοφιστικής αγοράς των πρώτων χριστιανικών αιώνων ευνοεί την αποδοχή ενός τέτοιου έργου. Υπάρχει από την παράδοση μία λογοτεχνία Βίων των Φιλοσόφων , όπως κατ’εξοχήν του Διογένη του Λαερτίου, αλλά και τα Ευαγγέλια, και ιδίως τα Απόκρυφα. Σε αυτή τη λογοτεχνία προβάλλεται το θαυματουργικό, το προφητικό ή το υπερφυσικό στοιχείο στη δράση των προσώπων που βιογραφούνται. Παρακάτω, θα εξετάσουμε τρία κείμενα από το Βίο του Απολλωνίου του Τυανέα. Θα αναζητήσουμε στοιχεία του υπερφυσικού κατά τη συνάντησή του με τους Ινδούς σοφούς. Θα εξετάσουμε την ηθική του και, τέλος, θα θαυμάσουμε τον τρόπο που αντέκρουσε την κατηγορία περί μαγείας μπροστά στον αυτοκράτορα.
Βιβλίο 3 εδάφιο 15
Ξεκινάμε με αυτό το απόσπασμα που αναφέρει το ταξίδι του Απολλωνίου στην Ινδία, όπου διηγείται για τις υπερφυσικές ιδιότητες των Ινδών σοφών. Εκφράζει το θαυμασμό του με τις αλλεπάλληλες επιφανειακά αντιφατικές προτάσεις: «να κατοικούν πάνω στη γη χωρίς να είναι πάνω της», «να είναι περιτοιχισμένοι χωρίς να έχουν τείχη», «χωρίς να έχουν τίποτα, να έχουν τα πάντα». Εδώ, κάπου θυμίζει τους περίφημους μακαρισμούς της Καινής Διαθήκης όπως: «Μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι ότι αυτοί ελεηθήσονται», καθώς και άλλους. Ο Φιλόστρατος συμπληρώνει επίσης ότι οι Ινδοί γυμνοσοφιστές μετεωρίζονται. Η πράξη τους αυτή δεν αποσκοπεί σε επίδειξη θαύματος, αλλά θεωρείται απόδειξη σεβασμού προς το θεό. Κατά τον ίδιο τρόπο, όλες οι πράξεις τους επενδύονται την ιερή ευλάβεια. Η λιτή και ασκητική ζωή, σύμφωνα πάντα με τις επιταγές του Θείου, έχει σαν αποτέλεσμα την απόκτηση των υπερφυσικών ιδιοτήτων για τις οποίες θαυμάζονται. Με αυτό τον τρόπο εξηγούν και τις παραπάνω αινιγματικές φράσεις.
Βιβλίο 5 εδάφιο 22
Στο εδάφιο αυτό ο Απολλώνιος μας φανερώνει την ηθική που τον διέπει. Με αφορμή το χτίσιμο ενός επιβλητικού σπιτιού στη Ρόδο από κάποιον νεόπλουτο, ασκεί την κριτική του σε σχέση με το μεγάλο και το μνημειώδες. Συγκεκριμένα, ρώτησε το νεαρό πόσα χρήματα ξόδεψε για τη μόρφωσή του. Στο άκουσμα της απάντησης «ούτε δραχμή» και στη εμφανή τάση μεγαλομανίας που χαρακτήριζε το λόγο του νεόπλουτου, αντέταξε τον δικό του ηθικό κώδικα. Με το επόμενο ερώτημά του προτάσσει ένα καταφανέστατο δίλημμα ηθικής: «Οι άνθρωποι θεωρούνται ευτυχέστεροι για τον εαυτό τους ή τα υπάρχοντά τους;» Μετά την ολοφάνερα υλιστική απάντηση του νέου που θεώρησε τα πλούτη υπεράνω όλων των άλλων, ο Απολλώνιος του είπε ότι στην πραγματικότητα δεν του ανήκε το σπίτι, αλλά ότι αυτός ανήκε σε εκείνο. Έτσι, απέδειξε περίτρανα την υποδούλωση των ανθρώπων στον υλικό πλούτο. Τα πλούτη, κατά τη γνώμη του Τυανέα, παρομοιάζονται με ένα μεγάλο άγαλμα, το οποίο όμως είναι στην ουσία πήλινο και τιποτένιο. Ο ίδιος θεωρούσε απείρως πολυτιμότερο ένα αντίστοιχο μικρό αλλά χρυσελεφάντινο.
Βιβλίο 8 εδάφια 7 & 8
Στο τελευταίο απόσπασμα βλέπουμε τον Απολλώνιο να απολογείται ενώπιον του αυτοκράτορα Δομιτιανού για να αποκρούσει την κατηγορία περί μαγείας που του προσάπτουν. Αφορούσε τη σωτηρία της Εφέσου από το λοιμό. Εδώ, είναι σαν να μιλά ο ίδιος ο Φιλόστρατος, που προασπίζεται την «αγιότητα» του Τυανέα. Σε μια εποχή θρησκευτικού συγκρητισμού και μεταφυσικής αγωνίας, κατά την οποία ο συγγραφέας γνώριζε ότι η μαγεία ήταν απαγορευμένη από το ρωμαϊκό νόμο, επιχειρεί να δώσει μια άλλη διάσταση στη δράση του ήρωά του. Συγκεκριμένα, τα χαρακτηριστικά της μαγείας και της μαντείας που αποδίδονται στον Απολλώνιο μεταπλάθονται σε στοιχεία σοφίας, παιδείας και του διαιτολογικού τρόπου των νεοπυθαγορείων . Αυτός ο τρόπος ευνοεί την καθαρότητα της σκέψης και της ενόρασης, με άλλα λόγια, σε θεϊκό χάρισμα της απλής ζωής και της σοφής και σαφούς εκτίμησης των παρελθόντων και των παρόντων, όπως και της πρόνοιας για τα μέλλοντα που θα συμβούν. Οι χρησιμοποιούμενοι λογοτεχνικοί τόποι, με άκρα αξιοποίηση της σοφιστικής τέχνης, στηρίζονται, εν συνόλω, στην πυθαγόρεια βιοθεωρία και την ιατροφιλοσοφία.
Ειδικότερα, βλέπουμε τα παραδείγματα σοφών που έσωσαν τις πόλεις τους με εύστοχες προβλέψεις. Ο πρώτος ήταν ο Δημόκριτος που ελευθέρωσε τους Αβδηρίτες από το λοιμό. Ο Σοφοκλής ήταν ο δεύτερος, για τον οποίο λέγονταν ότι μάγεψε τους ανέμους. Τρίτος αναφέρθηκε ο Εμπεδοκλής, ο οποίος σταμάτησε τα βαριά σύννεφα πάνω από την πόλη του Ακράγαντα. Επίσης, γίνεται αναφορά στον Σωκράτη και στους Ίωνες προσωκρατικούς φιλοσόφους, δίδοντας ένα ρητορικό ερώτημα για να τεκμηριώσει την υπεράσπισή του. Αναφέρει ότι ουδέποτε κατηγορήθηκαν ως μάγοι επειδή γνώριζαν εκ των προτέρων τα γεγονότα. Ακόμη, η αναφορά του Τυανέα στη διατροφή αποτελεί στοιχείο της φυσιολογίας και δείχνει επιστημονισμό. Τέλος, με την καταλυτική του φράση: «Γιατί οι θεοί αισθάνονται ό,τι θα συμβεί στο μέλλον, οι άνθρωποι ό,τι γίνεται τώρα και οι σοφοί ό,τι πλησιάζει» ολοκληρώνει την απόκρουση του κατηγορητηρίου. Έτσι, κάνει διάκριση της σοφίας από τη μαγεία, παρουσιάζοντας ταυτόχρονα τον εαυτό του ως «Θείο ανήρ». Με άλλα λόγια αυτή η φράση του Απολλώνιου τον αναδεικνύει ως πρόσωπο που βρίσκεται πάνω από τη μέση ανθρώπινη αντίληψη, ενώ, παράλληλα, προβάλλει περίτρανα τη θεοσέβεια του.
Όπως είδαμε, η σκιαγράφηση του χαρακτήρα του Απολλώνιου του Τυανέα, μέσα από τη Φιλοστράτεια περιγραφή, αναδεικνύει μια πολυσχιδή προσωπικότητα. Επιχειρείται ένας άκριτος εξωραϊσμός, ώστε να αποδοθεί στα μάτια των Εθνικών της εποχής η εικόνα ενός δικού τους «Χριστού», που δεν έχει να ζηλέψει τίποτα από το Ναζωραίο των χριστιανών. Ο παντελώς άγνωστος στους συγχρόνους του Απολλώνιος μετασχηματίστηκε μέσω της συγγραφικής ικανότητας του Φιλοστράτου σε ίνδαλμα. Ωστόσο, είναι αλήθεια ότι ο συγγραφέας ενδιαφέρονταν περισσότερο για τη μετατροπή του έργου του σε υποδειγματική ρητορική σύνθεση. Εν κατακλείδι, το αποτέλεσμα ήταν ο εμπλουτισμός της αρχαίας ελληνικής γραμματείας με μία προσωπικότητα που θέλγει ανά τους αιώνες, δημιουργώντας τη δική της παραφιλολογία και νεομυθολογία. Ο Απολλώνιος είχε ήδη πάρει τη θέση του ως ο δέκατος τρίτος θεός.
Απολλώνιος ο Τυανεύς και Ιησούς
της κ. Ευδοξίας Αυγουστίνου, Φιλολόγου, θεολόγου.
Τον τελευταίο καιρό πληθαίνουν οι προκλήσεις για τη διάδοση και τη γνωστοποίηση του Απολλώνιου Τυανέα. Διαλέξεις, βιβλία, περιοδικά στοχεύουν στην αποκατάσταση της τιμής του. Μερικοί μάλιστα μέσα στη γενικότερη υστερία της αρχαιολατρίας προτείνουν αντικατάσταση της καθιερωμένης χρονολόγησης μας "μετά Χριστό” (μ. Χ. ) με "μετά Απολλώνιο Τυανέα” (μ. Α. Τ. ).
Πως, λοιπόν, έχει το θέμα σχετικά με τον Απολλώνιο Τυανέα;
Ο βιογράφος του Φλάβιος Φιλόστρατος.
Τη βιογραφία του Απολλώνιου του Τυανέα ανέλαβε να συγγράψει τον 3° αι. μ. Χ. ο νεοπυθαγόρειος και λήμνιος ρήτορας Φλάβιος Φιλόστρατος κατ’ εντολή της Ιουλίας Δόμνας. Ο συγγραφέας μετά τις σπουδές του στην Αθήνα εμφανίζεται ως σοφιστής στην Αθήνα και στην συνέχεια ταξιδεύει και δίνει διαλέξεις. Στη Ρώμη μπήκε στον κύκλο της Ιουλίας Δόμνας, γυναίκας του Σεπτιμίου Σεβήρου και μητέρας του Καρακάλλα. Πρέπει να συνόδευε την Ιουλία Δόμνα και τον Σεπτίμιο Σεβήρο (και αργότερα τον Καρακάλλα) σε ταξίδια και εκστρατείες και έτσι γνώρισε τον τότε κόσμο.
Στο έργο του "Τα ές τον Τυανέα Απολλώνιον” σε οκτώ βιβλία, παρουσιάζει τον Απολλώνιο τον Τυανέα ως τον διασημότερο κήρυκα του ηθικού καθαρμού και ως την πιο αξιοπερίεργη συγχρόνως μορφή του Νεοπυθαγορισμού στην πρώτη περίοδο του (β’ μισό του 1 αι. μ. Χ. ). Η δομή του έργου δεν είναι αυστηρή. Οι διάφορες πράξεις και τα περιστατικά της ζωής του Απολλώνιου περιγράφονται με αφέλεια και ανάλαφρο ύφος. Στο σύγγραμμα του εντοπίζονται "στοιχεία παραμυθιού και μυθιστορίας”. Συχνά παρουσιάζει θεωρίες, κυρίως σχετικές με την τέχνη, που δεν είναι βέβαια του Απολλώνιου αλλά δικές του. Διακρίνεται ακόμη η τάση του Φιλοστράτου σε κάθε ευκαιρία να εκθέτει τις δικές του φιλολογικές και ιστορικές γνώσεις. Είναι δύσκολο να οριστεί διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στα ευρήματα του συγγραφέα και στις τεκμηριωμένες γνώσεις που είχε από τις μελέτες του. Αναλογίες με το βίο του Απολλώνιου συναντούμε και στους "Βίους σοφιστών” του Φιλοστράτου καθώς και σε άλλα έργα του.
Ο συγγραφέας της "μυθοποιημένης βιογραφίας του Απολλώνιου” στηρίζεται στα έργα του ίδιου του Απολλώνιου, στο ημερολόγιο ενός μαθητή και συνοδού του, του Δάμιδος, και στην παράδοση. Για τα ταξίδια του στην Ινδία και στην Αιθιοπία χρησιμοποίησε ως πηγές βιβλία που αναφέρονται στη γεωγραφία, την εθνογραφία, τη ζωολογία και τα παράδοξα. Οι συναντήσεις του Απολλώνιου με πλήθος δρακόντων, η περιγραφή τους, η εκτροφή όφεων προδίδει ότι ο Φιλόστρατος αντλεί και από τα απόκρυφα κείμενα της Κ. Δ. . Στο περιγραφικό μέρος περιλαμβάνονται και οι διενέξεις με το Νέρωνα, το Βεσπασιανό, τον Τίτο και τον Δομιτιανό.
Ο Φιλόστρατος με "Τα ές τον Τυανέα Απολλώνιον” στόχευε στην προβολή της "καθαρισμένης” παραδοσιακής (ειδωλολατρικής) θρησκείας και του ιδανικού θρησκευτικού ανθρώπου, του αγίου και σοφού μαζί. Στην ίδια γραμμή νωρίτερα κινήθηκε και ο Κέλσος. Ο Φιλόστρατος αναζήτησε στο πρόσωπο του Απολλώνιου τα ιδανικά στοιχεία του σοφού αγίου και προφανώς ο Τυανέας του, έτσι όπως ο ίδιος τον κατασκεύασε, ανταποκρινόταν στις αναζητήσεις του.
Ο βίος και διδασκαλία του Απολλώνιου Τυανέως.
Ο Απολλώνιος έζησε τον 1° αι. μ. Χ. Ιστορικές μαρτυρίες από τον 1° αι. δεν έχουμε, αν και επισκέφθηκε κατά το Φιλόστρατο πολλές ονομαστές πόλεις. Οι πληροφορίες μας προέρχονται από μεταγενέστερους συγγραφείς του 2 αι. Δεν είναι δυνατό να έζησε προ Χριστού, διότι το έργο του είναι επηρεασμένο από την εκκλησιαστική ζωή. Η πληροφορία ότι έδρασε στα χρόνια του Μ. Αλεξάνδρου είναι αναληθής και μυθώδης. Ο Απολλώνιος γεννήθηκε κατά θαυμαστό τρόπο και αναδείχθηκε άνδρας ηθικός και τέλειος. Διακήρυσσε ότι ακολουθεί τον Πυθαγόρα. Άφησε την Καππαδοκία και περιόδευσε ολόκληρη τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία στα χρόνια του Νέρωνα. Επισκέφθηκε την Αντιόχεια, πήγε στη Βαβυλώνα και την Ινδία σκοπεύοντας να γνωρίσει τη φιλοσοφία των Βραχμάνων. Στην Έφεσο απήλλαξε τους κατοίκους από το λοιμό και κατευθύνθηκε προς την Ελλάδα και τη Ρώμη, όπου με θαύμα σώθηκε. Έφτασε στην Ισπανία και μέσω της Σικελίας ήλθε στην Αίγυπτο, στους Γυμνοσοφιστές. Στην Αίγυπτο γνωρίσθηκε με το Βεσπασιανό. Σύμφωνα με τις διηγήσεις του Φιλοστράτου επισκέφθηκε για τρίτη φορά τη Μ. Ασία• στη συνέχεια πήγε στη Ρώμη την εποχή του αυτοκράτορα Δομινικανού.
Η εμφάνιση του ήταν πάντα λιτή, όπως και η διατροφή του. Απείχε από τις ζωικές τροφές. Κήρυττε την πενία και δίδασκε να μην νικούν τους ανθρώπους τα αφροδίσια. Ο ίδιος έμεινε ξένος προς αυτά. Φαίνεται ότι ενσάρκωνε με εντυπωσιακό τρόπο το πυθαγορικό ιδανικό του καθαρού βίου, ζητούσε τη συμφιλίωση με το Θεό στην απελευθέρωση από τα υλικά δεσμά, στην αναχώρηση από τον κόσμο των αισθήσεων (σιωπή, ακρεοφαγία κ. α. ) και στη θέαση της κοσμικής τάξεως και της μυστικής σημασίας των αριθμών. Αποδεχόταν τη μετεμψύχωση.
Μαντείες, προφητείες και θαύματά του.
Το πρόσωπο του συνδέθηκε με παράξενες ιστορίες και απέκτησε φήμη θαυματοποιού και μάγου. Αυτά έδωσαν στις επόμενες γενιές των Νεοπυθαγορείων τη δυνατότητα να πλάσουν για τον Απολλώνιο ένα θρύλο, με αποκορύφωμα το έργο του Φιλοστράτου, ο οποίος προσπάθησε να αποκαταστήσει τη φήμη του Απολλώνιου και να τον παρουσιάσει ως "θείον άνδρα”, ως "λαϊκό φιλόσοφο και θεουργό”.
Ως θείος ανήρ μπορούσε να ισχυρίζεται ότι οι γνώσεις του ήταν τελειότερες από τις γνώσεις των ειδικών, ώστε να μπορεί να δίδει απαντήσεις σε όλα τα ερωτήματα. Η ευρυμάθειά του δεν ήταν καρπός μελέτης, όπως λέγει ο Φιλόστρατος, αλλά είχε την αρχή της στη θεία δύναμη. Στο μαθητή του το Δάμη ομολογεί ο Απολλώνιος ότι "πάσας οίδα τας φωνάς των ανθρώπων οίδα γαρ και όσα σιωπώσιν άνθρωποι”. Μάντευε τις σκέψεις των ανθρώπων και καταλάβαινε τη γλώσσα ακόμη και των ζώων.
Δεν υστερούσε κατά το βιογράφο του σε προφητικές ικανότητες• μόνο που οι προφητείες του θύμιζαν πολύ τα απόκρυφα. Προφήτευσε τη γέννηση του Χριστού από Παρθένο και την καταστροφή των ειδωλολατρικών ναών. Ασφαλώς ο Απολλώνιος όχι μόνον προφήτης δεν ήταν, αλλά ούτε καν ψευδοπροφήτης, διότι ο Χριστός είχε έλθει και η Εκκλησία στην εποχή του επεκτεινόταν και αυξανόταν.
Στον Απολλώνιο αποδίδει ο Φιλόστρατος και πολλά θαύματα• θαυμαστές ιάσεις, διώξεις δαιμονίων από σώματα, την ταύτιση δαίμονα που προκάλεσε μία επιδημία μεταμφιεσμένος σε επαίτη, ανάσταση κόρης. Κατά τον Σακελλαρίου την περίοδο αυτή θαυματοποιοί δημιουργούσαν θρύλους γύρω από τις ικανότητες τους και τον τρόπο της ζωής τους. Πλήθη αγυρτών περιόδευαν από πόλη σε πόλη και εκμεταλλεύονταν την άγνοια και την αφέλεια απλοϊκών ανθρώπων πουλώντας τους χρησμούς. Ο Αν. Παπαδόπουλος παρατηρεί: "Τα θαύματα ταύτα του Απολλώνιου πλην του μυθώδους χαρακτήρος των στερούνται και πρωτοτυπίας, δεδομένου ότι παρόμοια αναφέρονται εις τα Απόκρυφα της Κ. Δ, τα οποία η Εκκλησία ως μυθώδη και παιδαριώδη, απέρριψε. Τέλος, ως προς τον εξωτερικόν τρόπον ενεργείας θαύματα τίνα του Απολλώνιου ομοιάζουν προς τα θαύματα του Χριστού”.
Το συγγραφικό του έργο.
Κατά το Σουίδα συνέγραψε τα ακόλουθα έργα: 1) "Τελεταί ή Περί θυσιών”. Απόσπασμα του έργου σώζεται στον Ευσέβιο 2) "Βίος Πυθαγόρου”, 3) "Περί μαντείων και αστέρων”, έργο που γνώριζε και ο Μοιραγένης. 4) "Περί χρησμών και μαντείων”. 5) "Διαθήκαι”. 6) Σώζονται 197 επιστολές με το όνομα του. Άλλες από αυτές είναι γνήσιες και άλλες ψευδεπίγραφες.
Οι απόψεις του για τις θυσίες και τα μυστήρια.
Στον Απολλώνιο κατά το βιογράφο του αποδίδεται το έργο "Περί θυσιών”. Σ’ αυτό απολογούμενος μπροστά στον αυτοκράτορα Δομιτιανό λέγει• "ούδ’ αν θύσαιμι ουδέν, ούδ’ αν θίγοιμι ιερών, εν οις αίμα, ούδ’ αν ευξαίμην ές μάχαιραν βλέπων ή θυσίαν, ην φησιν”. Τις θυσίες των ζώων τις θεωρούσε μυσαρές και βδελυρές. Για το θείο είχε μια πνευματικότατη αντίληψη• ο θεός δεν χρειαζόταν θυσίες και επικλήσεις, αλλά μόνον ενδόμυχη προσευχή. Παρόλα αυτά δεν αρνούνταν και τους θεούς της λαϊκής θρησκείας. Δίδει μάλιστα και οδηγίες για την ώρα και το είδος των προσευχών, θυσιών και σπονδών, που αρμόζουν σε κάθε θεό.
Και ενώ γενικά φαίνεται ότι απορρίπτει κάθε θυσία και αναζητά πνευματικούς τρόπους λατρείας του θεού, στο έργο του "Αποτελέσματα του Απολλώνιου του Τυανέως” φαίνεται ότι έχει σχέση με τη μαγεία. Με τα "μυστήρια”, διδάσκει ότι απαλλάσσονται οι άνθρωποι από τα δεινά της ζωής. Βρίθουν όμως μαγικών και ακατανόητων ονομάτων, των οποίων η επίκληση είναι απαραίτητη για την επιτέλεση των "απόκρυφων ονομάτων”. Με όλους αυτούς τους τρόπους επιδιώκεται αδιαμφισβήτητα η υποκατάσταση του σωτηριολογικού χαρακτήρα της πνευματικής λατρείας της Κ. Δ.
Σε επιστολές του διδάσκει ότι οι θεοί προστατεύουν άτομα και πόλεις, αλλά οι θεοί στέλνουν τιμωρίες, όπως οι σεισμοί• η τύχη του καθενός καθορίζεται από το δαιμόνιό του• όλοι οι άνθρωποι, Έλληνες και βάρβαροι, έχουν θεία καταγωγή, συμμετέχουν στη θεία φύση και μπορούν να γίνουν θεοί μετά το θάνατο.
Ο μύθος για την αθανασία του Απολλώνιου.
Κατά το Φιλόστρατο το έτος 92 μ. Χ. ο Απολλώνιος κατηγόρησε τον αυτοκράτορα Δομιτιανό για την τυραννική του συμπεριφορά. Οι φίλοι του εξορίζονται και ό ίδιος κατόπιν διαταγής συλλαμβάνεται στη Ρώμη, φυλακίζεται, ανακρίνεται και υφίσταται μικρές ταπεινώσεις. Στους συγκροτούμενους του δηλώνει ότι εκουσίως δέχθηκε την προσαγωγή του και τις συνέπειες της. Ο λόγος του μπροστά στον αυτοκράτορα κατά την απολογία του πληροί τους κανόνες της ρητορικής και συνδυάζει την ελευθεροστομία με τη διπλωματία, ό,τι ακριβώς ικανοποιούσε τους Έλληνες. Τελικώς με θαύμα διασώζεται από το δεσμωτήριο. Προφανώς ο Φιλόστρατος με τον τρόπο αυτό αποβλέπει στη θεοποίηση του ήρωά του. Θέλοντας όμως να τον αντιπαραβάλει με το Χριστό τον παρουσιάζει να εμφανίζεται στους μαθητές του, καθώς και να αναλαμβάνεται.
Και πριν τη συγγραφή της βιογραφίας είχε γίνει προσπάθεια στις τάξεις των εθνικών να δουν στο πρόσωπο του Απολλώνιου το πρόσωπο του Χριστού• οι Εφέσιοι τον τιμούσαν ως σωτήρα της πόλης τους από την πανώλη• ο αυτοκράτορας Αλέξανδρος Σεβήρος είχε την προτομή του δίπλα στις προτομές του Ορφέα, του Αβραάμ και του Ιησού. Βωμοί και ιερά ανεγέρθηκαν προς τιμήν του Απολλώνιου με τη μέριμνα του Σεπτιμίου Σεβήρου, τον οποίο διέκρινε συγκρητισμός, αλλά με τον Απολλώνιο επιδίωκε να ενισχύσει την παλιά θρησκεία και να καταπολεμήσει το Χριστιανισμό.
Την εποχή του Διοκλητιανού ο Ιεροκλής, έπαρχος της Βιθυνίας, επειδή ανησυχούσε από τη διάδοση του Χριστιανισμού, επηρέασε πρώτα το γαμπρό του αυτοκράτορα, Γαλέριο, και αυτός με τη σειρά του τον πενθερό του Διοκλητιανό να κηρύξει διωγμό κατά των Χριστιανών, ο οποίος και συνέβη το 303. Κατά το διωγμό αυτό, τον πιο σκληρό στην ιστορία, το διάταγμα επέβαλε την κατεδάφιση όλων των ναών των Χριστιανών και την καταστροφή με φωτιά των ιερών Γραφών. Παράλληλα ο Ιεροκλής διέδιδε τον "Φιλαλήθη λόγον”, έργο που είχε κυκλοφορήσει λίγο πριν το διωγμό. Έτσι πίστευε ότι ο Απολλώνιος θα αντικαταστήσει τον Χριστό.
Η θέση των Πατέρων της Εκκλησίας απέναντι στον Απολλώνιο.
Οι Πατέρες της πρώτης Εκκλησίας πολέμησαν τις τάσεις για τη μυθοποίηση του Απολλώνιου. Ο Λακτάντιος και ο Μεθόδιος Ολύμπου, εξαίρουν το πάθος του Κυρίου και μάλιστα τη στάση του προ του Πιλάτου σε αντίθεση με τη σοφία, που επιδεικνύει ο Απολλώνιος.
Ο άγιος Χρυσόστομος, που στην εποχή του συνέκριναν τον Απολλώνιο με το πρόσωπο του Χριστού λέγει μεταξύ άλλων: Πως ήταν δυνατό να συγκριθεί ο Κύριος με τον Απολλώνιο τον Τυανέα, ο οποίος ούτε Εκκλησία άφησε ούτε λαό ούτε κάτι άλλο έκανε που μπορούσε να τον εξυψώσει στη θέση του Ιησού;
Το 300 μ. Χ. ο επίσκοπος Καισαρείας της Παλαιστίνης Ευσέβιος αναγκάζεται να γράψει το "Προς τα υπό Φιλοστράτου εις Απολλώνιον τον Τυανέα”, για να αντικρούσει το "Φιλαλήθη λόγον”, που διέδιδε ο Ιεροκλής. Στο έργο του δέχεται τον Απολλώνιο ως μάγο και τα θαύματά του τερατώδεις μύθους.
Με τα θαύματα του Απολλώνιου ασχολήθηκαν επίσης ο ιερός Αυγουστίνος, ο Κύριλλος Αλεξανδρείας, ο Ισίδωρος ο Πηλουσιώτης, ο Νείλος ο Αββάς, ο Αναστάσιος ο Σιναΐτης, ο Μ. Φώτιος, ο Ανδρέας Καισαρείας, ο Γεώργιος Μοναχός. Ενδεικτικώς αναφέρω την απάντηση του αγίου Νείλου του Αββά προς κάποιο Νίκανδρο, με τον οποίο αλληλογραφεί• "Πολλάκις σοι είρηκα, και νυν δε φημι, ότι τα δια της μαγείας υπό του Τυανέως Απολλώνιου γεγενημένα τελέσματα μηδέν παντελώς ουράνιον έχοντα ευεργέτημα, μηδέ τι προς ψυχήν αναφέρονται κέρδος.
. . Μη τοίνυν θαύμαζε τα έργα της γοητείας, μηδέ θροού επί τούτοις, απάλλαξον δε σ’αυτόν της ευπτοήτου γνώμης, και του μειρακιώδους φρονήματος”.
Ιδιαιτέρως οι Πατέρες ασκούν κριτική για "τα τερατώδη ψεύδη” του Φιλοστράτου και μάλιστα για την εκούσια προσαγωγή μπροστά στο Δομιτιανό και την εξαφάνισή του από το δεσμωτήριο. Μύθος κατά τον Μ. Φώτιο ήταν και ο θάνατος του Απολλώνιου• "Τον θάνατον άδηλον και πολύφημον αναγράφει γενέσθαι, αυτού εκείνου τούτο και ζώντος εν μελέτη ποιούμενου”.
Επιμύθιο.
Εύστοχα ο Αν. Παπαδόπουλος εκτιμά ότι άλλος είναι ο Απολλώνιος της ιστορίας και άλλος της φιλολογίας.
Κατακλείοντας μπορούμε να πούμε ότι ο Απολλώνιος απασχόλησε τους Πατέρες, επειδή με την προβολή του καταβλήθηκε προσπάθεια να μειωθεί το σωτηριολογικό έργο της Εκκλησίας. Η πολεμική των Πατέρων "ήτο μάλλον αγανάκτησις ένεκα της αποτολμηθείσης συγκρίσεως του Απολλώνιου του μη έχοντος εκκλησίαν προς τον συνδέσαντα το λυτρωτικόν έργον του προς την Εκκλησίαν Κύριον”.
Παρά τις άοκνες προσπάθειες των Πατέρων της Εκκλησίας ο Απολλώνιος εικονίζεται στο νάρθηκα της ιεράς μονής του Φιλανθρωπηνού στα Ιωάννινα, μαζί με τους επτά φιλοσόφους, οι οποίοι σύμφωνα με την υπερκείμενη επιγραφή "συνεδριάσαντες λόγον σοφώτατον και απόρρητον κεκινήκασι περί της παρουσίας του Θεού ημών”. Ανάλογη τοιχογραφία υπάρχει και στο Άγιο Όρος. Στην "Ερμηνεία Ζωγραφικής” Διονυσίου του εκ Φουρνά μαζί με τους ίδιους σοφούς των Ελλήνων ανάμεσά τους και τον Απολλώνιο αναγράφεται• "Οι σοφοί των Ελλήνων όσοι είπον περί της ενσάρκου οικονομίας του Χριστού”.
Αν παρά τους αγώνες των Πατέρων ο Απολλώνιος ο Τυανεύς έφτασε μέχρι τους νάρθηκες των μοναστηριών μας, πόσο περισσότερο στους χαλεπούς καιρούς μας επιβάλλεται να επαγρυπνούμε, για να διαφυλάξουμε αγνό και ανόθευτο από ειδωλολατρικές προσμίξεις και εκκοσμικευμένα ψιμύθια ό,τι από τους αγίους Πατέρες μας παραλάβαμε;
ΔΙΑΛΟΓΟΣ 32 2003,
Από το Αντιαιρετικόν Εγκόλπιον.
Νεοπαγανιστικές απάτες.
Η 1η ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗ ΣΥΝΟΔΟΣ ΑΝΤΙΓΡΑΨΕ ΤΟΝ ΤΥΑΝΕΑ?
(Κατά: Ευάγγελου Μπεξή, περιοδικό Ιχώρ, τεύχος 25, σσ. 28, 31, 37-38 ).
Απολλώνιος ο Τυανέας. Ποιοι τον μετέτρεψαν σε «Ναζωραίο»; Μια παραχάραξη της ιστορίας της θρησκείας….
Ένα συντριπτικό κτύπημα δέχθηκε και η ιστορία, η οποία εξυπηρέτησε πέρα για πέρα τους νικητές Χριστιανούς. Παραχαράχθηκε ξεδιάντροπα σχεδόν στο σύνολό της για να κρύψει τα χριστιανικά εγκλήματα, όπως και για να σκεπάσει αδίστακτα τις αμέτρητες κλοπές πνευματικής ιδιοκτησίας που έγιναν κυρίως εις βάρος της Ελληνικής Σκέψης και Σοφίας. Μια περίπτωση παμπόνηρης ιστορικής παραχάραξης είναι και αυτή που έγινε εις βάρος του μεγάλου Έλληνα σοφού Απολλώνιου Τυανέα..
Γίνεται εύκολα κατανοητό λοιπόν γιατί ο Απολλώνιος ήταν κάτι σαν τον Χριστό για τους Εθνικούς. Σε όλα του τα θαύματα υπάρχουν αντιστοιχίες με τα θαύματα πού έκανε ο Χριστός. Ακόμη και τα δύο προαναφερθέντα θαύματα μας θυμίζουν θαύματα του Χριστού. Ο Χριστός είχε κάνει πολλά θαύματα με αποτέλεσμα την εκδίωξη δαιμόνων από ψυχές ανθρώπων. Το προαναφερθέν θαύμα του Απολλώνιου μοιάζει πολύ με αυτό του Χριστού όπου μετά από δυνατές παρακλήσεις μιας Χαναναίας, ο Χριστός εξόρκισε δαίμονα από την ψυχή της κόρης της. Ο Απολλώνιος έκανε το ίδιο με το γιο μιας γυναίκας, ο Χριστός με την κόρη μιας άλλης γυναίκας. Ακόμη και η περίπτωση της αναστάσεως ανθρώπου μάς θυμίζει την ανάσταση του Λαζάρου.
Είναι αλήθεια ότι παρόλο που ο ίδιος ο Απολλώνιος δεν επεδίωξε ποτέ να λατρευθεί για τίποτε περισσότερο παρά μόνο για την ανθρωπιά του, σε πολλές περιοχές του Ελληνικού χώρου λατρεύτηκε σαν θεός, όπου του έκτισαν ναούς και του αφιέρωσαν εικόνες, ακόμη και νομίσματα, όπως ήδη προαναφέραμε.
Έκτος από τον Ιεροκλή που αντιπαραθέτει την προσωπικότητα και την οντότητα του Απολλώνιου του Τυανέα με αυτήν του Ιησού Χριστού, πολλοί μύστες του εσωτερισμού αναφέρθηκαν σε αυτήν την σχέση. Όπως π.χ. ο Μάνλυ Χώλ. Όμως και σύγχρονοι επιστήμονες θρησκειολόγοι εξέτασαν αυτό το θέμα και ίσως μια από τις πιο αξιόλογες εργασίες να είναι αυτή του καθηγητού θρησκειολογίας R. W. Bernard, με τίτλο «Απολλώνιος ο Ναζωραίος». Αφού ο Bernard στην εξαιρετική εργασία του μας περιγράφει την εγκληματική προσωπικότητα του «Μέγα» Κωνσταντίνου, καταλήγει ως έξης: «Δυο αιώνες μετά τον Δομιτιανό ο αρχιδολοφόνος και έκφυλος Κωνσταντίνος κάθισε στον θρόνο της Ρώμης και ενώ σχεδόν όλοι οι προηγούμενοι αυτοκράτορες που μισούσαν τον Απολλώνιο για τις επαναστατικές του και «κομμουνιστικές» δραστηριότητες, ο Κωνσταντίνος τον μισούσε ιδιαίτερα για τις Πυθαγόρειες γνώσεις του και την ασύγκριτη ηθική του. Από την μία ένας Απολλώνιος φυτοφάγος, μακριά από οινοπνευματώδη ποτά και απαράμιλλος σε εγκράτεια και από την άλλη ένας αυτοκράτορας που μπορούσε μετά από διακόσια περίπου χρόνια να επιβληθεί με την βία της εξουσίας στην ακόμα ακμάζουσα μέχρι εκείνη την εποχή διδασκαλία του Απολλώνιου, ζώντας ο ίδιος έκλυτο βίο μέσα στον εκφυλισμό και την ακολασία».
Έτσι λοιπόν συγκέντρωσε στην Νίκαια το 325 όλα τα «ταλέντα» στην παραχάραξη της Ιστορίας και στην κλοπή της πνευματικής ιδιοκτησίας, συνεχίζει όμως ο Μπέρναρντ:
«Το 325 ο Κωνσταντίνος και οι γύρω από αυτόν αποφάσισαν στην Νίκαια να εκμεταλλευθούν την μεγάλη φήμη του Απολλώνιου του Τυανέα και παραχαράσσοντας τις βασικές διδασκαλίες του Έλληνα σοφού να τον υποκαταστήσει μαζί με τον Πυθαγορισμό του με κάποιες δήθεν θεϊκές διδασκαλίες ενός υπερφυσικού Μεσσία, οι όποιες θα ήταν λιγότερο ριζοσπαστικές και περισσότερο συμφέρουσες για την αυτοκρατορία από ότι αυτές του Απολλώνιου. Έτσι εκεί που μέχρι τότε κυριαρχούσε ο Απολλώνιος εγκατέστησαν το νεοδημιουργημένο Σωτήρα τους, δίνοντας του το όνομα Ιησούς, ο όποιος τότε και εκεί άρχισε να προϋπάρχει σαν ιδέα μέσα στα μυαλά του Ιουδαιορωμαϊκου Ιερατείου, πού αργότερα έγινε γνωστό σαν «Πατέρες της Εκκλησίας της Νικαίας». θα συνεχίσει όμως παρακάτω ο Μπερνάντ τονίζοντας ότι από την στιγμή που ο Χριστός πήρε την θέση του Απολλώνιου ο στόχος του Ιουδαιορωμαϊκου Ιερατείου ήταν να καταστρέψει όλα τα ντοκουμέντα τα οποία είχαν σχέση με τον Απολλώνιο όπως και με την Εσσαϊκή πρωτοχριστιανική κοινότητα την οποία ο Απολλώνιος είχε επηρεάσει πολύ σ’ αυτούς τους τρεις αιώνες μέχρι την αυτοκρατορία τοϋ Κωνσταντίνου. Έτσι κατάφεραν να κρατήσουν στο σκοτάδι την αλήθεια και με μία άνευ προηγουμένου κολοσσιαία άπατη έκαναν τον κόσμο να πιστέψει ότι ο Ιησούς και η χριστιανική θρησκεία είχαν ξεκινήσει με τον Χριστό και τους 12 Αποστόλους του, ενώ ή αλήθεια είναι ότι όλα ξεκίνησαν τον 4ο αιώνα μ.Χ. Αυτή ήταν η βασική αιτία που η Αλεξανδρινή Βιβλιοθήκη μετά από την πρώτη καταστροφή της από τον Ιούλιο Καίσαρα, ξανακάηκε, και μαζί με αυτήν και άλλες βιβλιοθήκες ώστε να εξαφανισθούν τα βιβλία πού θα αναφέρονταν σ’ αυτούς τους τρεις πρώτους μ.Χ. αιώνες. Τόση ήταν η επιτυχία αυτού τού σκοτεινού Ιερατείου που κατάφερε σχεδόν για 2000 χρόνια να κράτηση στο μαύρο σκοτάδι όλες τις αποδείξεις σχετικά με τον βίο και την διδασκαλία του Απολλώνιου Τυανέα. Ευτυχώς όμως με την επιστήμη της Ιστορίας, το πιο απαγορευμένο βιβλίο από όλα διεσώθη. Το βιβλίο ήταν «ο βίος του Απολλώνιου του Τυανέως» από τον βιογράφο του Φιλόστρατο. Το βιβλίο κρατήθηκε και φυλάχθηκε μυστικά στην Μ. Ανατολή περισσότερο από 1000 χρόνια από μυημένους Άραβες κόντρα στις προσπάθειες των σταυροφόρων να το ανακαλύψουν και να το καταστρέψουν για λογαριασμό του χριστιανοπαπισμού.»…
Έτσι τελειώνει ο Μπερνάντ και μάλλλον τα σχόλια περιττεύουν. (Πηγή: Γεώργιος Τσαγκρινός, Περιοδικό Ιχώρ, τεύχος 15, άρθρο «Απολλώνιος ο Τυανέας», σσ 29, 31, 37, 38)
